chiếc bàn và nói: "Chiến dịch 1812 thế là đã kết thúc". Nhưng cái ý định
mà đến lúc ấy ông vẫn còn giữ là: dừng lại ở Xmô-len, củng cố vững chãi
những vùng hậu phương ở Ba Lan, Lít va, Bạch Nga để đến mùa xuân 1813
lại tiếp tục tiến quân vào Mát-xcơ-va hay Pê-téc-bua thì ông đã phải từ bỏ
nó cũng ngay ở Xmô-len này. Lại một lần nữa quân Nga đã lẩn tránh được.
Na-pô-lê-ông không được tin gì về những khó khăn ngày càng lớn lên mà
Bác-clây đã phải đương đầu mỗi khi Bác-clây hạ lệnh rút lui: những tiếng
la ó ầm ầm nổi lên buộc tội viên tổng tư lệnh Nga là phản bội, là bạc nhược
và làm rối loạn triều đình. Na-pô-lê-ông chỉ thấy có một điều: vì đã không
có cách gì để đánh một trận tổng công kích thì phải tiến sâu hơn nữa vào
phía đông, vào phía Mát-xcơ-va. Và Na-pô-lê-ông càng tiến sâu vào phía
đông càng khó kết thúc cuộc chiến tranh này bằng một hòa ước, bằng một
hiệp định ngoại giao dễ dàng. ở xmô-len, Na-pô-lê-ông không còn nghĩ đến
sự chiến thắng hoàn toàn, đè bẹp hẳn nước Nga nữa rồi. Từ lúc này trở đi,
vô số sự việc hiện ra trước mắt Na-pô-lê-ông khác hẳn với trước đây ba
tháng, khi Na-pô-lê-ôn vượt dòng sông Ni-ê-men.
Không phải chỉ là vấn đề quân số bị giảm mất một nửa vì phải bảo
đảm một hệ thống giao thông bao la và canh gác các kho tàng, vì những
trận chiến đấu cục bộ và ít quan trọng nhưng lại ác liệt và đẫm máu, vì cái
nóng kinh khủng, vì mệt nhọc và bệnh tật, Na-pô-lê-ông còn nhìn thấy vấn
đề khác: binh sĩ Nga chiến đấu tuyệt nhiên không còn tồi như ở trận Ai-lau
nữa. Các tướng lĩnh Nga, không nói đến Ba-gra-chi-on nữa, rốt cuộc cũng
không đến nỗi vô dụng như Na-pô-lê-ông đã từng nghĩ khi nói chuyện với
Ba-la-sốp ở Vin-na. Thường thường Na-pô-lê-ông đánh giá năng lực của
người khác rất đúng, nhất là khi đánh giá năng lực quân sự của họ. Và ông
đã phải thừa nhận rằng các tướng lĩnh Nga, thí dụ như Rai-ép-xki, Đốc-tu-
rốp, Tu-scốp, Cô-nốp-nít-xin, Nê-vê-rôp-xki, Pla-tốp, đã hoàn thành những
nhiệm vụ cực kỳ khó khăn của họ mà các thống chế ưu tú nhất của Na-pô-
lê-ông cũng chỉ làm được đến thế. Tóm lại, tính chất chung của cuộc chiến
tranh đã bắt đầu làm cho Na-pô-lê-ông và đám cận thần của ông lo lắng.
Trong khi rút lui một cách có kế hoạch, quân đội Nga đã chỉ để lại
đằng sau họ một đám hoang tàn. ở Xmô-len, không phải người Nga chỉ
