hoàng đế đã thất sắc và, sau khi đã lặng lẽ ngắm cảnh cháy ấy rất lâu, ông
ta nói: "Cảnh tượng kinh khủng quá! Chính họ đã tự... Quyết định kỳ quặc
thật! Những con người đến lạ! Chúng là những kẻ Xít-tơ" (Xít-tơ (Scythes):
dân tộc thuở xưa ở vùng đông-bắc châu Âu và tây-bắc châu á. ý nói là
những kẻ man rợ -ND)
Giữa lúc này, ngọn lửa không phải chỉ uy hiếp điện Crem-li, mà đã
thiêu huỷ một bộ phận tường thành (ngọn tháp Chúa Ba Ngôi), một số cửa
đã không ra vào được nữa vì bị gió thổi tạt lửa tới. Các thống chế khẩn
khoản đề nghị hoàng đế của họ dời ngay đến lâu đài Pê-tơ-rốp-xcô-e ở cửa
thành phố. Lúc đầu Na-pô-lê-ông không bằng lòng đi và vì vậy mà suýt nữa
bị mất mạng. Cuối cùng khi ông ta rời khỏi điện Crem-li cùng với đoàn tuỳ
tùng thì những tàn lửa như mưa đã tới tấp vây lấy họ trong một bầu không
khí ngột ngạt. Một kẻ đi cùng với Na-pô-lê-ông đã kể: "Chúng tôi đi trên
mặt đất lửa, dưới bầu trời lửa, giữa hai bức tường lửa".
Đám cháy khủng khiếp ấy vẫn dữ dội ngút trời suốt trong những ngày
17 và 18 tháng 9, nhưng đến tối 18 thì đã bắt đầu yếu dần. Gió đã lặng, trời
đổi mưa. Trong những ngày sau nữa, ngọn lửa vẫn còn bốc nhưng đã không
thể nào so sánh được với cơn bão lửa khổng lồ chỉ từ ngày 15 đến ngày 17
mà đã đốt trụi một phần lớn thành phố.
Na-pô-lê-ông không nghi ngờ gì về nguyên nhân của cái tai biến hoàn
toàn bất ngờ ấy: người Nga đốt cháy thành phố để khỏi rơi vào tay kẻ chiến
thắng. Những sự việc như Rô-xtốp-sin đã mang đi tất cả bơm nước và các
dụng cụ cứu hỏa khác; các đám cháy xuất hiện cùng một lúc ở nhiều điểm,
những lời khai của một số người bị bắt vì tình nghi gây ra hỏa hoạn; và
những lời khai của binh sĩ chứng thực rằng đã trông thấy những người cầm
đuốc đốt nhà, tất cả những điều ấy là những dẫn chứng xác thực. Về sau
này, như người ta đã biết, Rô-xtốp-sin lúc thì khoe khoang thành tích đã đốt
cháy thành Mát-xcơ-va, lúc thì chối rồi lại khoe khoang bằng cách phố
trương tinh thần yêu nước hung hăng của hắn, sau đó lại chối cãi nữa (trong
cuốn sách mỏng viết riêng về việc này hắn cũng đã làm như vây). Do tính
chất của việc đốt thành (về vấn đề này cũng đã có rất nhiều phán đoán và
