phần Na-pô-lê-ông, hãy còn một biện pháp khác nữa: cuộc cách mạng nông
dân ở Nga. Nhưng Na-pô-lê-ông không thể nào đi đến quyết định đó được.
Vả lại không thể nào cho rằng Na-pô-lê-ông, sau khi đã dùng lực lượng của
quân đội Pháp để đàn áp thẳng tay không những mọi mưu đồ khởi nghĩa
mà còn bất kỳ một dấu hiệu không phục tùng nào của nông dân đối với bọn
chúa đất ở Lít-va, nay bỗng nhiên lại có thể xưng mình là người giải phóng
cho nông dân Nga được.
Sau khi Mát-xcơ-va thất thủ, giai cấp đại quý tộc Nga lâm vào cảnh
hốt hoảng khủng khiếp, và người ta báo cáo với A-lếch-xan rằng không
những chỉ nghe thấy nông dân bàn tán về việc giải phóng, mà ngay trong
binh lính người ta cũng nói rằng hẳn là A-lếch-xan đã bí mật yêu cầu Na-
pô-lê-ông tiến vào nước Nga để giải phóng cho nông dân, vì rõ ràng chính
Nga hoàng cũng sợ bọn lãnh chúa. Và ở Pê-téc-bua, người ta đã đồn (một
gã Sê-ba-lin nào đó đã bị mang ra tòa xét xử về tội nói như vậy) rằng Na-
pô-lê-ông là con Ca-tơ-rin đệ nhị và Na-pô-lê-ông đến đoạt ngôi vua toàn
nước Nga của A-lếch-xan vì Na-pô-lê-ông là người kế thừa chính thức, sau
đó ắt Na-pô-lê-ông sẽ giải phóng cho nông dân. Những nguồn tin chắc chắn
cho biết rằng có nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân chống lại bọn quý tộc
địa chủ đã nổ ra trong năm 1812, có những cuộc rất quyết liệt.
Rõ rệt là Na-pô-lê-ông do dự trong ít lâu, lúc thì bất thần ra lệnh cho
tìm kiếm ở Sở lưu trữ Mát-xcơ-va những tài liệu nói về Pu-gát-sép (nhưng
không thấy), lúc sai cận thần biên thư cho ơ-gien đơ Bô-hác-ne nói rằng
nên kêu gọi nông dân khởi nghĩa, lúc hỏi mụ chủ hiệu người Pháp ở Mát-
xcơ-va là Ô-ben-san-mây xem mụ ấy nghĩ sao về việc giải phóng nông nô,
lúc lại hoàn toàn bỏ qua vấn đề ấy để đặt ra những câu hỏi về vấn đề dân
tộc Tác-ta và Cô-dắc.
Tuy nhiên, Na-pô-lê-ông đã ra lệnh phải cho ông ta biết về lịch sử
phong trào Pu-gát-sép, điều đó chứng tỏ Na-pô-lê-ông đã hình dung một
cách cụ thể đến tác dụng của sự can thiệp vào việc giải phóng nông dân
Nga. Còn bọn quý tộc Nga, nếu như có một vấn đề nào đó thật sự đang làm
"ruột gan" bọn chúng bồn chồn hoảng sợ thì đó chưa phải là cuộc phong
tỏa lục địa, mà đương nhiên đó là việc nhìn thấy nền móng của chế độ nông
