dụng; hàng năm trong khi đòi hỏi thuế máu, ban đầu thì Na-pô-lê-ông đã
tuyển những tân binh đến tuổi trưởng thành, nhưng giờ đây Na-pô-lê-ông
cướp đoạt những đưa trẻ tuổi 18 và đã dùng hàng chục vạn đứa để bón cho
những cánh đồng xa xăm của những lò sát sinh rải rác khắp nơi trên thế
giới. Na-pô-lê-ông, kẻ đã cướp hết của thợ thuyền mọi phương tiện để
chống trả với sự bóc lột của bọn chủ, không có lý gì để trông cậy vào sự
ủng hộ của các tầng lớp lao động.
Nhưng bây giờ đây, cũng như vào những ngày đầu của cách mạng, khi
quân thù đang tiến đến gần biên giới, và khi những kẻ xâm lược đang rắp
tâm khôi phục nền thống trị của bọn quý tộc và đặt lại dòng họ buốc-bông
lên ngai vàng thì giới thợ thuyền hoang mang và lưỡng lự. Hình ảnh đẫm
máu của kẻ chuyên chế tham quyền cố vị bỗng chốc bị xoá nhoà: họ lại
thấy xuất hiện trên sân khấu một bầy bảo hoàng gian manh đê tiện cũ -
những tên phản bội lưu vong. Lại một lần nữa bè lũ ấy chống lại nước
Pháp, chống lại Pa-ri, và đang còn ẩn núp sau lưng quân đội nước ngoài,
bọn chúng đã mơ tưởng đến sự phục hưng trật tự xã hội cũ và xoá bỏ tất cả
những thành tựu của cách mạng.
Làm gì đây? Nổi dậy ở hậu phương của Na-pô-lê-ông và, như vậy, tạo
điều kiện cho quân thù dễ dạng chinh phục nước Pháp và phục hưng lại
dòng họ Buốc-bông chăng?
Quần chúng thợ thuyền đã không nổi dậy vào cuối năm 1813 và đầu
năm 1814 mặc dầu trong suốt triều đại Na-pô-lê-ông, họ đã đau khổ hơn
bao giờ hết.
Tâm trạng của giai cấp tư sản lại hoàn toàn khác. Đa số các nhà công
nghiệp vẫn ủng hộ Na-pô-lê-ông. Bọn họ biết rõ hơn ai hết rằng nước Anh
đang muốn gì và mong đợi gì, và họ sẽ gặp biết bao nhiêu khó khăn trong
việc cạnh tranh với nước Anh ở ngoài nước cũng như ở trong nước nếu Na-
pô-lê-ông bị thua. Giới thương mại lớn, giới tài chính, giới buôn bán chứng
khoán than phiền từ lâu rằng không thể sống và làm việc trong thời chiến
tranh liên miên và dưới chế độ độc tài đã được xây dựng thành một chính
thể. Từ lâu, thị trường ngoài nước đã bắt đầu giảm sút ghê gớm; bây giờ thị
trường trong nước cũng vừa bị thu hẹp lại không kém. Một hiện tượng đã
