và ký tên. Các thống chế cảm động và hôn tay ông và tíu tít tung ra hàng
tràng những lời xu nịnh như họ đã từng làm trong suốt thời gian ông hoàng
đế ấy trị vì. Cô-lanh cùng với hai thống chế đem ngay văn kiện ấy tới Pa-ri.
A-lếch-xan và nghe Liên minh vô cùng lo lắng đợi chờ kết cục. Khi đã nắm
được bản tuyên bố thoái vị trong tay họ vui mừng khôn xiết. A-lếch-xan
ưng chuẩn đảo En-bơ sẽ hoàn toàn thuộc chủ quyền của Na-pô-lê-ông, và
con trai Na-pô-lê-ông, ông vua nhỏ thành Rôm, cùng với Ma-ri Lu-i-dơ sẽ
được cấp những đất đai gọi là những vương hầu độc lập ở ý. Tất cả đã xong
xuôi.
Lúc này, Na-pô-lê-ông lại bị lôi cuốn vào cái ý nghĩ chắc hẳn đã nhiều
lần ám ảnh ông trong suốt thời gian chiến dịch năm 1814, một chiến dịch
vô cùng chói lọi về phương diện chiến lược, nhưng thực tế chỉ là một công
trình truyệt vọng. Năm 1813, các thống chế, tướng lĩnh, sĩ quan, cần vụ và
ngay cả binh lính đội cận vệ đều nhận thấy rằng ông hoàng đế đã liều
mạng, tình thế đòi hỏi ông nhưng thực ra những trường hợp liều mạng ấy
hoàn toàn vô ích, chứ không như trong các cuộc chiến tranh trước kia, ở
cầu ác-côn năm 1796, hoặc ở bãi tha ma Ai-lau năm 1807.
Như chúng tôi đã nói, vào năm 1813, sau cái chết của Đuy-rốc, hoàng
đế ngồi lặng lẽ một chốc trên một rễ cây, không nhúc nhích và như một tấm
bia làm mồi cho những mảnh đạn đại bác đang tung toé quanh mình. Năm
1814, những hành động khác thường ấy lại thấy diễn ra nhiều hơn và không
còn ai là người không hiểu ý nghĩa của chúng nữa. Rõ nhất là trong trận ác-
xít xuya Ô-bơ ngày 20 tháng 3, khi nn, lại một lần nữa đi tới cái địa điểm
mà chính Na-pô-lê-ông đã hạ lệnh cho binh sĩ rút lui vì không thể giữ được
nữa, thì tướng éc-xen-man đã lao tới Na-pô-lê-ông để ngăn lại, nhưng
thống chế Xê ba-xti-a-ni nói với hoàng đế éc-xen-man : "Để mặc hoàng đế.
Ông không biết là hoàng đế đã có dụng ý sao, hoàng đế muốn kết liễu đời
mình". Nhưng chẳng một làn đạn nào, một quả đạn đại bác nào muốn chạm
vào hoàng đế.' Na-pô-lê-ông luôn luôn thấy rằng tự tử là biểu hiện của sự
yếu đuối và hèn nhát, và trong trận ác-xit xuya Ô-bơ, cũng như trước đây,
trong trường hợp tương tự vào năm 1813 và năm 1814, trong khi đi tìm cái
