CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP NAPOLEON BONAPARTE - Trang 410

làm cho nông dân lo lắng cự độ và nông thôn bị náo động dữ dội. Tầng lớp
tăng lữ, hoàn toàn đồng tình với bọn lưu vong cũ, đã đi đến chỗ mạt sát
những nông dân đã mua được tài sản quốc gia, ở ngay trên toà giảng, chúng
nói họ sẽ phải hiến mình cho cơn thịnh nộ của chúa Trời và nanh vuốt của
chó ngao, như kẻ phản chúa Giê-da-ben. Bọn quý tộc lưu vong trở về đã tỏ
ra ngạo ngược hơn bao giờ hết. Nông dân bị đánh đập nhưng không được
toà án can thiệp, xét sử. Những người có thiện chí nhất trong triều đinh Lu-i
XVIII tỏ ra thất vọng trước tình hình đang diễn ra ở nông thôn và nhìn thấy
rõ những tin đồn đại về việc tước lại ruộng đất đang làm cho nông dân bối
rối hoang mang sâu sắc đến cùng cực, nhưng họ chẳng thể làm gì được.
Còn như giai cấp tư sản, trong những ngày đầu tiên sau khi đế chế sụp đổ,
thì bọn họ nói chung cảm thấy dễ chịu, họ có thể hy vọng được rằng chiến
tranh sẽ chấm dứt, chấm dứt cả nạn trưng binh ( trong những năm cuối
cùng của đế chế, họ đã không mua được người đi lính thay cho con em họ
như trước kia nữa, vì thiếu đàn ông, hy vọng bắt tay vào việc chấn hưng
thương nghiệp, người ta cũng thoáng thấy được rằng chế độ độc tài gây
nhiều tở ngại cho việc buôn bán làm ăn cũng sẽ chấm dứt, còn tầng lớp đại
tư sản công nghiệp thì từ những năm 1813-1814, bản thân nó cũng đã
không còn coi đế quốc rộng lớn là điều kiện cần thiết cho sự phồn vinh của
nó nữa. Mới vài tháng sau khi nền đế chế sụp đổ và cuộc phong toả lục địa
kết thúc, số lớn giai cấp tư sản thương nghiệp và công nghiệp đã la ó ầm ĩ:
chính quyền Buốc-bông không dám tính cả đến việc đầu tiên là kiên quyết
mở một chiến dịch thuế quan chống người Anh, những kẻ đã góp phần tích
rất cực trong việc đánh đổ Na-pô-lê-ông. Nếu trong giai cấp tư sản còn có
một số đã đón dòng họ Buốc-bông với một chút thiện cảm nào đó tương
đối lâu dài, thì phải tìm giới trí thức trong số những người làm nghề tự do:
luật sư, thầy thuốc, nhà báo, v.v. Sau nền chuyên chế sắt thép của Na-pô-lê-
ông, bản hiến pháp cực kỳ ôn hoà của Lu-i XVIII ban bố là một ân huệ vô
giá đôi với họ. Số sách báo tăng lên, đó là điều không thể có được dưới
thời. Nhưng chẳng bao lâu, những tầng lớp trí thức ấy, môn đệ của những
nhà văn và những nhà triết học của Thế kỷ ánh sáng, được đào tạo trong
trường phái tư tưởng tự do, đã phẫn nộ vì sự lộng hành của của tầng lớp