và binh lính của đội quân bảo vệ này không những chỉ tỏ vẻ kính trọng Na-
po-lê-ông, mà đôi khi còn bộc lộ chút tình cảm có tính chất sùng bái. Binh
lính thường gửi hoa tặng Na-po-lê-ông và xin những người hầu cận cho họ
được trộm xem mặt Na-po-lê-ông. Lâu về sau, khi nói đến người tù đã làm
họ phải sống nhiều năm trên một hòn đảo hoang vu, cô quạnh, không phải
các sĩ quan đã không tỏ ra có thiện cảm.
Những mối cảm tình ấy đã không thoát khỏi sự chú ý của các nhân
viên những cường quốc có nhiệm vụ giám sát Na-po-lê-ông ở Hê-len. Bá
tước Ban-manh, đại diện cho A-lếch-xan đệ nhất tuyên bố: ”Điều lạ lùng
nhất là người tù binh bị mất ngôi, bị canh gác bốn bề vẫn đội ảnh hưởng
đến tất cả những ai đến gần ông ta...Những người Pháp thì run lên trước
con mắt ông ta và họ coi rằng được phục vụ ông ta là một niềm hạnh phúc
thực sự... Những người Anh thì chỉ tỏ thái độ sùng kính phúc thực đến gần
ông ta. Ngay cả những người canh gác ông ta cũng cầu mong được ông ta
nhìn họ, tim cách để được ông ta nói với họ, dù chỉ là một đôi tiếng. Không
một ai dám cư xử ngang hàng với ông ta“.
Cái triều đình bé nhỏ của Na-po-lê-ông, đã theo ông ta đảo Thánh bà
Hê-len và đóng đo với ông ở Lơn-vút, cũng cãi cọ, đối phó với nhau đúng
như khi còn ở Pa-le-xtin-ri, trong cung điện Tuy-lơ-ri. Lat-ca-dơ, Mông-tô-
lông, và chỉ đến khi ông hoàng đế nổi giận can thiệp vào mới chấm dứt
được cuộc cãi lộn. Ba năm sau, Na-po-lê-ông đã viện nhiều cớ để trả Gua-
gô. Na-po-lê-ông cũng đã phải chia tay với Lát Ca-đơ, người mà Hút-xơn
Lao đã bức phải rời đảo vào năm 1818. Lát-ca-đơ đang ghi lại những cuộc
chuyện trò với Na-po-lê-ông, thường thường do chính Na-po-lê-ông đọc
cho viết, và trong số những bút ký viết về Hê-len thì chắc hẳn những ghi
chép ấy là một công trình đáng chú ý nhất. Khi Lat ca-đơ phải đi, Na-po-lê-
ông đã không tìm được người thư ký nào làm tròn nhiệm vụ và có học thức
như vậy để thay thế. Vì vậy, chúng ta được biết rất ít về những năm cuối
cùng của ông hoàng đế.
Tuy không hê thổ lộ với cái triều đình bé nhỏ của ông, nhưng tất cả
đều nhận thấy Na-po-lê-ông sầu muội u uất. Đâu phải vì những sự quấy
nhiễu của Hút-xơn Lao, bởi chưng những sự quấy nhiễu ấy dù có ti tiện và
