xẩy ra, tư tưởng của Na-po-lê-ông không vượt quá phạm vi ”chủ nghĩa“
Gia-cô-banh“ tiểu sản và không tính đến một sự đảo lộn hẳn lại xã hội. Đối
với Na-po-lê-ông đã có lúc cuộc cách mạng Gia-cô-banh bắt đầu hiện ra
như mọt bạn đồng minh mà ông đã lầm lẫn cự tuyệt.
Cuộc nói chuyện cuối cùng và quan trọng ấy với Mông-tô-lông về
những người Gia-cô-banh và cách mạng là vào ngày 10/3/1819, và đã là
một trong những cuộc gặp gỡ cuối cùng của Na-po-lê-ông với những người
thân cận của ông.
Sau đóm những tin tức về ông ở đấy nữa, vì đã bị Hút-xơn Lao đuổi
đi, cả Gua-gô cũng không, người mà chính hoàng đế đã cho về. Việc bác sĩ
người Iừc-lăng là Ô-mi-ra còn laị với Na-po-lê-ông một thời gian, lợi dụng
công việc để do thám và báo cáo với viên toàn quyền tình hình ở Lơn-vút.
Trong số những người khác, có bác sĩ ăng-tô-mác-si, do gia đình Na-po-lê-
ông đã khong cho giáp mặt. Chỉ còn Béc-tơ-răng, Mông-tô-lông và người
hầu hạ là những người đã hiểu biết về Na-po-lê-ông nhiều nhất trong hai
năm cuối cùng của đời ông.
Từ 1819, Na-po-lê-ông càng ngày càng đau luôn. Đến năm 1820,
bệnh càng nặng thêm, và đến đầu năm 1821, viên thầy thuốc người Anh là
ác-nốt, được Na-po-lê-ông cho phép đến thăm bệnh, anh đã thấy bệnh tình
khá nghiêm trọng. Tuy vậy, người ta nói cũng có lúc bệnh tình thuyên giảm
trong một thời gian dài mà hoàng đế đi dạo chơi ở ngoài được. Đến cuối
năm 1820 những ý kiến và những ký ức của Na-po-lê-ông về triều đại của
mình - do ông ta kể lại cho hai người thần tín là Lát ca-dơ và bá tước
Mông-tô-lông chép; Lát ca-dơ chép về những năm trước cho đến năm
1818, còn Mông-tô-lông chép một phần về những năm ấy và một phần từ
năm 1818 đến hết năm 1820- chiếm hai cuốn đồ sộ trong văn tập của Lát
ca-dơ (những lần xuất bản cuối cùng) và 8 cuốn trong văn tập Mông-tô-
lông (lần xuất bản năm 1847), đó là chưa kể đến hai tập hồi ký do Mông-tô-
lông viết dành riêng về thời gian hoàng đế ở đảo Thánh Bà Hê-len. Cuối
năm 1820, Na-po-lê-ông thôi không đi dạo chơi trên xe nữa. Còn cưỡi ngựa
thì ông đã thôi từ lâu.
