quyết tâm của Na-po-lê-ông còn ”nhân đạo hơn“ thói quen hành động cũ kỹ
của những kẻ hậu sinh bất tài.
Về cuộc vây thành Xê-va-xtô-pôn, Mác và Angen đã viết: ”Thật ra,
Na-po-lê-ông đại đế, người ”đồ tể“ dã sát hại bao nhiêu triệu người, với
phương pháp lãnh đạo chiến tranh khẩn trương, quả quyết và mạnh như vũ
bão, đã là một chuẩn mực về lòng nhân đạo, nếu đem so sánh với những
”chính khách“ đợi thời cơ và do dự đang chỉ dạo cuộc chiến tranh ấy ở
Nga...“ (1).
Không hạ thấp vai trò cách mạng của các cuộc chinh phục của Na-po-
lê-ông ở Châu âu, Ang-ghen không hề lẩn tránh cái thực tế là vào cuối thời
đại của Na-po-lê-ông, Na-po-lê-ông ngày càng biến thành một ”ông đế
vương do Chúa trời chỉ định“. Sai lầm lớn nhất của Na-po-lê-ông là đã liên
kết với các triều đại phản cách mạng già cổi, khi ông ta kết hôn với con gái
hoàng đế nước áo, và đáng lẻ phải xoá bỏ mọi vết tích cảu cái Châu Âu già
cỗi đó đi Na-po-lê-ông lại đã tìm cách thoả hiệp với nó ( tôi viết nghiêng -
chú thích tác giả), đã muốn là người đứng đầu hàng đế vương Châu Âu, vì
vậy mà Na-po-lê-ông đã tìm mọi cách để cấu tạo triều đình của Ang-ghen
thì cái đã làm cho Na-po-lê-ông cuối cùng bị thất bại là ông đã đầu hàng
”nguyên tắc triều đại chính thống“.
Sự thất bại của tất cả các nước quân chủ ở lục địa Châu Âu đã bị Na-
po-lê-ông chinh phục là kết quả của một cuộc chiến tranh khổng lồ; Chính
cuộc chiến tranh ấy cuối cùng đã làm cho Na-po-lê-ông bị kiệt sức, bởi vì
bên cạnh Châu Âu lạc hậu về nền kinh tế so với nước Pháp về mặt kinh tế
và về phương tiện chiến lược thì Na-po-lê-ông đã không thể giáng những
trực tiếp tới được, bởi lẽ nước Anh làm bá chủ mặt biển.
Na-po-lê-ông đã nhìn thấy ngay rằng kẻ thù đó là đáng sợ nhất. Na-
po-lê-ông muốn đánh bại nói ở Phương Đông bằng Ai Cập và Xi-ri; trừ trại
lính Bu-lô-nhơ, Na-po-lê-ông đã chuẩn bị để đánh bại nó ở Luân Đôn. Cả
hai ý đồ đó đã không không đạt kết quả, Na-po-lê-ông đã liền tìm cách tống
cổ hàng hoá. Anh ra khỏi lục địa, song không phải bằng số lượng nhiều,
chất lượng tốt và gía hạ của hàng hoá Pháp- điều này không thể làm được-
mà bằng lưỡi lê và súng đạn, bằng binh lính và thuế quan. Để tàn phá nước
