Nếu nhận được tin ông ta chết thì thiên hạ sẽ nghĩ thế nào? Triều thận vội
vã đoán trước rằng thiên hạ sẽ đau buồn, nhưng Na-po-lê-ông đã ngắt lời
họ bằng những lời chua chát sau đây: theo ý kiến ông ta thì Châu Âu ắt sẽ
thở dài khoan khoái.
Na-po-lê-ông sẽ tự biết rằng binh lính tôn sùng ông ta và mặc dầu ông
ta yêu mến binh lính còn xa mới bằng họ yêu mến ông ta, nhưng ông ta đã
luôn luôn tin tưởng ở họ.
Na-po-lê-ông không sợ chết. Khi Na-po-lê-ông mất đi, tắm rửa thi hài
cho ông, người ta tìm thấy trên người ông có nhiều vết thương mà từ trước
tới nay chưa hề ai hay biết (trừ vết sẹo bị lưỡi lê đâm ở trận xung phong
thành Tu-lông và một vết đạn ở chân trong trận Ra-ti-xbon năm 1809). Rõ
ràng Na-po-lê-ông đã dấu các vết thương ấy của ông ta để binh lính khỏi
dao động trong khi đang chiến đấu, và đã nhờ những người thân cận nhất
băng bó, đồng thời cũng hạ lệnh cho họ không được tiết lộ. Na-po-lê-ông
không chút ngờ vực gì về quang vinh sẽ đến với ông ta sau khi ông ta trước
hết bằng cái vận hội mà người ta chỉ có thể ngàn năm mới gặp một lần.
”Nhưng đời ta là một cuốn tiểu thuyết như thế nào nhỉ“, có lần, Na-po-lê-
ông đã nói như vậy với Lát Ca-dơ, ở đảo Thánh bà Hê-len.
Sự vắng mặt của Na-po-lê-ông trên vũ trụ đài lịch sử đã gây cho
những con người đương thời một ấn tượng giống như một cơn giông tố tột
nhiên biến đi sau sau một thời gian dài hoành hành ác liệt. Từ trước thời
Na-po-lê-ông, sự tiến triển xã hội và kinh tế đã làm suy yếu nhiều chính thể
cổ hủ ở Châu Âu thời ấy- những chính thể đó đã duy trì chế độ phong kiến
trong hàng bao nhiêu thế kỷ, sự tiến triển ấy đã phá vỡ cơ sở của nhiều
thượng tầng kiến trúc- về pháp chế và hiến pháp- vẫn tồn tại bởi sức ỳ của
chúng và đã đục khoét vô số lâu dài trông mãu ngoài cổ kính, lộng lẫy. Cơn
lốc xoáy bốc ở Châu Âu mà Na-po-lê-ông đứng ở trung tâm đã quật đổ và
lôi cuốn đi số lớn những toà lâu đài mọt rỗng ấy; đương nhiên không có
Na-po-lê-ông, chúng sẽ sụp đổ tất yếu đó sớm diễn ra. Nghệ thuật giết
người mà Na-po-lê-ông đã sử dụng với tài năng không thể bắt chước được
đã giúp ông ta dễ dàng hoàn thành sứ mạng lịch sử ấy.
