lắm. Chúng chẳng có tác dụng gì khi đường sá vắng hoe. Hơn nữa, làm gì
mà họ không có vàng phòng khi cần buôn bán?
Cuộc hành trình được tiếp tục trong những điều kiện đáng buồn như thế
đấy. Ngày 12 tháng Ba, họ đi ngang qua một cái làng có nhiều xác chết của
người da đen. Bác sĩ Châtonnay thấy rằng những người này bị chết không
quá hai ngày trước đó. Từ đấy họ rút ra kết luận là bọn giết người nay đã ở
gần họ hơn; chúng có thể chạm trán với họ hay không?
Cho dù viễn cảnh có đáng buồn, họ vẫn tiếp tục đi lên hướng Bắc. Họ biết
làm gì khác? Trở lại hướng Nam, theo con đường có nhiều làng thù địch
hoặc bị tàn phá thì không thể được nữa rồi. Tốt hơn cả là bằng mọi giá phải
đến được Niger, vì ở đó họ sẽ được giúp đỡ.
Trên đường đi, các du khách bị kiệt sức gặp toàn cảnh tan hoang. Những
làng có tường thành chống cướp thì thù địch, những làng khác bị cướp phá
trụi lủi. Đoàn sống sót được là nhờ những may mắn bất ngờ: khoai lang,
khoai mỡ hoặc các loại củ khác bới được ngoài đồng trống, chim thú bắn
được và đôi khi là những con cá nhỏ nhoi do Saint-Bérain câu được, song
cũng rất hiếm. Họ đi ở những nơi thường không có sông. Nhiều lúc họ bị
khát vì các giếng nước trên đường đi bị lấp sạch. Thế lực hung hãn đang
bám riết các du khách đã không quên làm bất cứ điều gì.
Song nhiệt tình của họ vẫn không hề nguội lạnh. Mặc cho nắng thiêu và
sức yếu, mặc cho đói khát và mệt nhọc, họ vẫn dũng cảm lần hồi lên phía
Bắc.
Hai người da đen chịu đựng mọi thử thách với lòng kiên nhẫn tuyệt vời.
Quen với những nỗi gian truân của cuộc sống khắc nghiệt, họ dường như ít
đau khổ bằng mấy người Âu. Họ thể hiện lòng trung thành với nhau hết sức
cảm động.
— Tôi không đói lắm đâu, – Tongané nói với Malik khi anh mời cô ăn
khúc củ do anh kiếm được.
Malik đón nhận món quà nhỏ, song cũng chỉ để mời lại Jane Buxton, còn
Jane thì lại sung vào số lương thực dự trữ chung cho tất cả mọi người.
Dường như Jane Buxton chịu đựng thử thách mà số phận đem lại ít kiên
nhẫn hơn cả, tuy nhiên những thử thách ấy không phải là nguyên nhân gây
