LŨ SƯ TỬ ĐÂU RỒI?
Trong quá trình viết cuốn Thăng hoa trong nghịch cảnh, tôi có đến một khu
bảo tồn thiên nhiên ở Nam Phi, ban ngày đi quan sát tự nhiên và tới chiều về
lại ngồi viết sách. Tôi đến đây để “xem sư tử.” Nhưng trong suốt một tuần,
tôi chỉ thấy được một con sư tử, và sự kiện đó lớn đến nỗi du khách từ các
khu nghỉ dưỡng kiểu cắm trại xung quanh cũng đổ xô đến xem, gây tắc
đường. Mọi người liên tục hét “kuru” (tiếng Zulu) như thể họ vừa tìm thấy
vàng. Trong khi đó, trên những hành trình ngày-hai-lần tìm sư tử nhưng thất
bại, tôi lại gặp rất nhiều hươu cao cổ, voi, ngựa vằn, lợn rừng, linh dương,
và linh dương, và lại là linh dương. Những người khác cũng vậy, họ đi tìm
kuru nhưng chỉ thấy những loài động vật hiền lành: Sau một chuyến thăm
quan các loài động vật chán ngắt (và hẳn chúng cũng chẳng lấy gì làm thú vị
khi thấy chúng tôi), một anh chàng người Nam Phi ngồi ở một chiếc xe khác
mà chúng tôi gặp giữa đường trên thảo nguyên lấy tay chỉ lên đồi rồi nói
đùa: “Chúng tôi vừa gặp hai con hươu và ba con linh dương ở đằng kia.”
Thì ra tôi đã mắc một sai lầm mà chính tôi từng cảnh báo: nhầm lẫn giữa cái
lung linh rực rỡ với các quan sát từ kinh nghiệm; số lượng động vật săn mồi
là rất, rất ít so với những loài động vật có tinh thần hợp tác. Chỗ cắm trại ở
khu bảo tồn nằm bên cạnh một hồ nước, và chiều chiều, hàng trăm con vật
thuộc nhiều loài khác nhau lại tụ tập ở đây, và rõ ràng chúng khá hòa thuận
với nhau. Nhưng trong số hàng nghìn con vật mà tôi đã gặp ở đó, thì hình
ảnh con sư tử oai phong và điềm tĩnh vẫn thống trị trong trí nhớ tôi. Từ quan
điểm quản lý rủi ro mà xét, việc đánh giá quá cao vai trò của con sư tử là
hợp lý – nhưng không nên để nó lấn át trong những diễn giải của chúng ta về
các sự kiện trên thế giới.
Ý nghĩa của “luật rừng,” nếu có, là lấy hợp tác làm chính, với một vài
trường hợp méo mó về nhận thức do bản năng quản lý rủi ro của chúng ta
gây ra. Ngay cả kẻ săn mồi cuối cùng cũng phải dàn xếp theo hình thức nào
đó với con mồi của mình.
