Pontifex Maximus (đại giáo chủ) được các hoàng đế La Mã sau Augutus sử
dụng, nhưng sau thời Theodosius vào cuối thế kỷ 4 lại được trả về cho các
giám mục ở La Mã, và sau đó, theo cách ít chính thức hơn, được trao cho
các Giáo hoàng.
Đối với hầu hết người Do thái ngày nay, tôn giáo đã mang màu sắc văn hóa
chủng tộc, và tách rời luật pháp – và đối với nhiều người, nó cũng không
mang yếu tố quốc gia nữa. Điều này cũng đúng với người Armenia, Syria,
Chaldea, Copt và Maronit. Đối với những người Thiên Chúa giáo Chính
thống hay Công giáo, tôn giáo là mỹ học, sự tráng lệ và các nghi lễ. Đối với
người Tin lành, tôn giáo là niềm tin không cần giá trị thẩm mỹ, sự tráng lệ,
hay luật pháp. Về phương Đông, đối với các tín đồ Phật giáo, Thần đạo,
Hindu giáo, tôn giáo là một môn triết học về cả tâm linh và thực tế, với
những quy tắc đạo đức (và, với một số trong đó, thuyết nguồn gốc vũ trụ).
Vì vậy, khi người Hindu nói về “tôn giáo” Hindu, thì tôn giáo đó mang ý
nghĩa khác đối với người Pakistan, và tất nhiên lại là một điều hoàn toàn
khác đối với người Ba Tư.
Khi giấc mơ về một nhà nước-quốc gia
trỗi dậy, mọi chuyện trở nên phức
tạp hơn rất nhiều. Khi một người Ả-rập nói “Do thái,” thì anh ta chủ yếu
đang nhắc tới một tín ngưỡng; với người Ả-rập, một người Do thái cải đạo
sẽ không còn là người Do thái nữa. Nhưng đối với người Do thái, người Do
thái được định nghĩa đơn giản là người có mẹ là người Do thái. Nhưng Do
thái giáo phần nào đã hợp nhất với nhà nước quốc gia và bây giờ, đối với
nhiều người, Do thái giáo thuộc về một quốc gia.
Ở Serbia, Croatia và Lebanon, tôn giáo vào thời bình mang ý nghĩa khác với
thời chiến.
Khi có người nói về “thiểu số Thiên Chúa giáo” ở Levant, điều đó không có
nghĩa là anh ta ủng hộ chế độ thần quyền Thiên Chúa giáo
như người Ả-
rập nghĩ (chế độ thần quyền tuyệt đối là khá hiếm gặp trong lịch sử Thiên
Chúa giáo, chỉ xuất hiện ở Byzantine và một thời gian thử nghiệm ngắn của
