một phần tư thiên niên kỷ kể từ khi xuất hiện công thức đầu tiên, sau này trở
thành chuẩn mực, về việc ra quyết định trong sự bất định của nhà toán học
Jacob Bernoulli, hầu như tất cả những người tham gia vào lĩnh vực này đều
mắc một sai lầm nghiêm trọng là bỏ qua hiệu ứng của sự khác biệt giữa tập
hợp và thời gian
. Tất cả mọi người sao? Không hẳn: có thể là tất cả các
nhà kinh tế học, nhưng không phải tất cả mọi người: các nhà toán học ứng
dụng Claude Shannon và Ed Thorp, và nhà vật lý học J.L. Kelly, tác giả của
Tiêu chuẩn Kelly, đã hiểu đúng về nó. Họ còn hiểu theo một cách rất đơn
giản nữa kia. Nhà toán học người Thụy Điển Harald Cramer, cha đẻ của
ngành toán học trong lĩnh vực bảo hiểm, cũng hiểu được vấn đề. Và, hơn hai
thập kỷ trước, những người thực hành như Mark Spitznagel
tôi cũng đã tay trắng dựng nên cơ đồ từ nó. (Không hiểu sao tôi đã hiểu
đúng về điều này trong những công trình tôi viết ra, và khi thực hiện các
giao dịch, ra quyết định và phát hiện ra những thời điểm tính ergodic bị vi
phạm, nhưng tôi lại chưa bao giờ hiểu rõ về cấu trúc toán học của Peters và
Gell-Mann – tính ergodic thậm chí còn được bàn đến trong cuốn Bị ngẫu
nhiên che mắt từ cách đây hai thập kỷ). Spitznagel và tôi thậm chí còn thành
lập cả một doanh nghiệp giúp các nhà đầu tư loại bỏ những điểm tới hạn để
họ có thể đạt được lợi nhuận của thị trường. Khi tôi đã về hưu để rong chơi,
thì Mark vẫn tiếp tục không mệt mỏi (và thành công). Mark và tôi hết sức
bực mình khi thấy các nhà kinh tế học không hiểu gì về tính ergodic nên cứ
nói rằng lo lắng về phần đuôi là “phi lý trí.”
Ý tưởng mà tôi vừa trình bày thực ra rất, rất đơn giản. Vậy mà tại sao không
một ai trong suốt 250 năm qua hiểu được nó? Rõ ràng là vì thiếu da thịt
trong cuộc chơi.
Bởi lẽ, có vẻ như để tìm hiểu về những thứ liên quan đến xác suất khi bạn
không có da thịt trong cuộc chơi, bạn sẽ cần phải vận dụng đến rất nhiều trí
tuệ. Nhưng đối với những người không thực hành nhưng lại có nền học vấn
quá cao, việc hiểu những vấn đề này là quá khó. Trừ khi đó phải là một thiên
tài, tức là người đủ thông tuệ để nhìn thấu qua những mớ bòng bong, hoặc là
