thoảng bố tôi lại về vùng núi. Ở đấy ông cảm thấy khoan khoái biết bao, ở
đấy ông lại được đội chiếc mũ lông cừu của mình một cách thích thú!
Những ngày ấy trông ông giống như người bấy lâu khổ sở vì không có
thuốc hút hay bị cấm ngặt thuốc lá, nay bất ngờ được dịp từ từ cuốn điếu
thuốc sâu kèn bằng thứ sợi thơm, từ từ châm lửa rồi hít vào thật sâu, thật
chậm rãi với đầy khoái cảm.
Bố tôi chưa bao giờ hút thuốc, nhưng trong nhiều điều nhỏ nhặt khác của
cuộc sống, ông đã tìm thấy một khoái cảm như thế, hay hơn thế, chưa nói
đến niềm vui lớn nhất của ông là niềm vui sáng tác, niềm vui của tình yêu
đối với quê hương.
Rút trong sổ tay của bố tôi. “Mặc dầu Ratgiáp là bạn tôi, nhưng anh ta đã
đối xử với tôi tồi hơn cả kẻ thù. Anh ta đã liên minh với dao cạo để chống
tôi” - bố tôi đã có lần ghi vào sổ tay như vậy. Chuyện là thế này. Năm 1934,
bố tôi đi Matxcơva họp Đại hội các nhà văn lần thứ I. Hồi đó nhà văn Avar
Ratgiáp Đinmagômaép còn sống. Ông kéo bố tôi vào hiệu cắt tóc để sửa lại
mái tóc và bộ râu. Không biết vì Ratgiáp đã sắp xếp trước hay là vì anh thợ
cạo không hiểu yêu cầu của khách mà cả bộ râu bạc chưa từng bị cạo của bố
tôi đã bị cạo nhẵn. Khi bố tôi biết thì đã muộn. Nhìn thấy trong gương một
khuôn mặt hoàn toàn lạ lẫm, ông lấy hai tay che mặt và nhào ra khỏi hiệu
cắt tóc. Sau đó ông không đến dự các phiên họp của Đại hội nữa, không
dám xuất hiện trước mắt mọi người.
- Tôi không thể thay đổi được bộ mặt mình trong cuộc sống, - sau này bố
tôi nói, - vậy thì sao lại có thể thay đổi bộ mặt mình trong thơ?
Bố tôi không thích sự kiểu cách trong cuộc đời, cũng như trong thơ, mặc
dù có lần xuýt nữa ông đã quen với một dáng ngồi đầy kiểu cách, xa lạ.
Hồi ức. Một lần, có nhiều dân làng Xađa đến thăm bố tôi ở Makhátkala.
Họ để ý thấy khi nói chuyện với họ, Gamzát Xađax ngồi trong một tư thế
thiếu tự nhiên, không quen mắt như thế này: ông đưa ba ngón tay chống vào
cằm. Một người làng hỏi ông:
