giới còn bắt đầu từ làng quê thân yêu, từ ngưỡng cửa ngôi nhà mình. Điện
Kremli và làng quê, tư tưởng cộng sản chủ nghĩa và tình cảm quê hương, -
đó là đôi cánh của một con chim, là hai sợi dây trên cây đàn panđur của tôi.
- Nhưng nếu vậy thì việc gì phải đi khập khiễng? Nếu nghĩ thêm một cái
tên nữa cho cuốn sách, cái tên thể hiện được thực chất bên trong của nó.
Tôí đã tỉm cái tên ấy mọi nơi, mọi lúc. Tôi đã nghĩ về Đaghextan khi chu
du Ấn Độ. Trong nền văn hóa lâu đời của đất nước này, trong triết học của
đất nước ấy, tôi như nghe được âm thanh vọng lại của một tiếng nói nào bí
ẩn. Còn tiếng nói của Đaghextan của tôi thì cụ thể đối với tôi, tiếng nói đó
nghe được rất xa trên mặt đất này. Có một thời, khi cất tên gọi
“Đaghextan”, ta chỉ nghe thấy tiếng vọng của những khe núi hoang vắng và
vách đá trơ trọi. Nhưng bây giờ nó vang xa khắp đất nước ta, khắp thế giới
này và được hàng triệu, triệu trái tim đáp lại.
Tôi đã nghĩ về Đaghextan cả trong những ngôi đền thờ Phật ở Nêpan, nơi
chảy ra hai mươi hai dòng nước chữa bệnh. Nhưng Nêpan chưa phải là viên
kim cương đã được mài, và tôi không thể đem nó so với Đaghextan của tôi
được, bởi vi kim cương Đaghextan nhiều lần đã được dùng cắt kính.
Tôi đã nghĩ tới Đaghextan cả ở châu Phi. Châu Phi làm tôi nhớ đến con
dao găm chỉ mới rút ra khỏi bao một phần tư. Và cả ở nhiều nước khác - ở
Canađa, Anh, Tây Ban Nha, Ai Cập, Nhật Bản - tôi cũng nghĩ về
Đaghextan, tìm ra ở đó những điểm giống nhau hoặc khác biệt với quê
chúng tôi.
Có một lần, trong chuyến đi thăm Nam Tư, tôi được đến thành phố
Đubrôpnic tuyệt vời nằm trên bờ biển Adriatic. Ở thành phố này, nhà cửa,
phố xá trông giống như những hẻm núi và vách đá, giống như tảng đá lớn
có nhiều bậc thang. Lối vào các ngôi nhà đôi khi trông giống như lối vào
hang động xẻ ra trong vách đá. Nhưng gần đấy là những ngôi nhà cao tầng
hiện đại vươn cao, đứng bên cạnh những kiến trúc trung cổ và trước đó nữa.
Chung quanh thành phố có một bức tường dài bao bọc giống như thành
phố Đerbent của chúng ta. Theo những đường phố nhỏ dốc dần lên như
