ĐAGHEXTAN CỦA TÔI - Trang 415

Abutalíp: Chuyện tranh cãi như vậy có lần đã xảy ra giữa hai cậu bé. Có
hai cậu bé - một Avar, một Kumức - cùng ngồi trên mình một chú lừa. Cậu
bé người Avar kêu lên: “Khơla! Khơla! Khơlama!”. Còn cậu bé người
Kumức thì lại hét: “Êsơ! Êsơ! Êsếc!” Cả hai tiếng đó đều chỉ ‘con lừa”.
Nhưng hai đứa bé tranh cãi nhau hăng đến mức cuối cùng cả hai đều ngã
lộn từ trên mình lừa xuống, chẳng đứa nào còn “Khơlam” hay “Êsêc” gì
nữa cả.
Theo tôi, đó là một thứ cãi cọ của trẻ con. Chúng tôi không biến các tiếng
nói của chúng tôi thành sói dữ. Các tiếng nói ấy không cắn xé lẫn nhau.
Miền chúng tôi người ta còn hay nói: “Thằng ngu trong nhà thì làm hại
hàng xóm, thằng ngu ở làng thì làm hại làng bên, thằng ngu của một dân tộc
thì làm hại các dân tộc khác”. Ai nói xấu ngôn ngữ khác thì chúng tôi
không coi là người.
Câu hỏi: Vậy là ông muốn nói rằng, về vấn đề này ở nước các ông không
có chuyện tranh cãi, không có ý kiến mơ hồ nào hết phải không?
Abutalíp: Có chuyện tranh cãi xảy ra. Nhưng chưa từng bao giờ có ai
động chạm, nói xấu ngôn ngữ của chúng tôi cả. Với tên gọi của chúng tôi
cũng vậy. Hãy để cho mỗi người viết, đọc, hát, nói bằng thứ tiếng mình
muốn dùng. Có thể tranh luận với nhau, chứng minh cho nhau thấy rằng,
điều này hay, điều kia dở, điều này đúng, điều kia không đúng; cái này đẹp,
cái kia dị dạng…Nhưng chẳng lẽ cả một ngôn ngữ hay cả một dân tộc lại có
thể xấu, sai, hay dị dạng sao? Nếu có cuộc tranh cãi về chuyện đó thì ở đây
chẳng bao giờ có kẻ thắng cũng như kẻ bại.
Câu hỏi: Tuy vậy, chẳng phải sẽ là tốt hơn sao nếu ở Đaghextan chỉ có
một dân tộc, một tiếng nói?
Abutalíp: Nhiều người đã nói thế: “Chà, nếu chúng ta cùng chung tiếng
nói thì hay quá!”. Rátgiabin thọt chân trong lần đầu tấn công vào Gruzia đã
nói với vua Irắcli: “Mọi tai họa đã xảy ra là do chúng ta không hiểu tiếng
nói của nhau”. Khátgi-Murát đã từ Khaiđắc-Tabaxaran viết về cho thủ lĩnh
của mình: “Chúng tôi đã không hiểu nhau”