ĐAGHEXTAN CỦA TÔI - Trang 500

mộ. Họ viết bằng tiếng Ả- rập, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, tiếng Gruzia, tiếng Facxi.
Những dòng chữ ngoằn ngoèo như những đường trang trí ấy rất nhiều,
không sao sưu tập hết được. Chỉ có điều không thể đọc được bằng tiếng mẹ
đẻ. Không biết viết tên họ của chính mình như thế nào, người vùng cao mô
tả cái đó bằng hình vẽ kiếm, ngựa, chim, núi.
Một số lời ghi trên mộ có thể dịch ra như thế này:
“Đây là mồ chôn người phụ nữ có tên là Bugơ-Bai, người đã sống đến
tuổi bà mong ước và chết khi bà hai trăm tuổi”. “Đây là mồ chôn ông Kuba-
Ali, người đã chết trong trận chiến đấu với lãnh chúa miền Atgiaria khi ông
ba trăm tuổi.”
Những mảnh vụn thảm hại, những lời nói ngắn ngủi thế vào cuốn lịch sử
ngàn tập.
Khi tôi học ở trường đại học văn học, giảng môn lịch sử văn học cổ Hy
Lạp là ông già phúc hậu người nhỏ nhắn: Xecgây Ivanôvich Rátxích. Ông
thuộc lòng những tác phẩm văn học cổ, đọc cho chúng tôi nghe từng đoạn
dài bằng tiếng Hy Lạp cổ. Ông yêu những người Hy Lạp cổ, thích nói về ấn
tượng mà họ đã gây ra cho ông. Ông đọc thơ của người xưa với cảm giác
như tác giả ấy đang ngồi nghe, ông sợ rằng nhỡ mình đọc sai câu nào
chăng, giống như kẻ theo đạo Hồi cuồng tín sợ đọc nhầm thơ trong kinh
Côran. Ông nghĩ rằng tất cả những gì ông đang nói tới, chúng tôi đã biết rõ
từ lâu rồi. Thậm chí ông không thể nghĩ được rằng có ai đó lại không biết
đến Iliát hay Ôđixê. Ông nghĩ rằng những chàng thanh niên vừa từ mặt trận
về này suốt bốn năm vừa qua chỉ làm có mỗi một việc là nghiên cứu Hôme,
Etsin, Ơripít!
Có lần, khi thấy chúng tôi biết văn học cổ quá ít, ông gần như phát khóc.
Đặc biệt tôi làm ông rất ngạc nhiên. Những người khác dù sao cũng còn
biết ít nhiều. Khi ông hỏi tôi về Hôme thì tôi quay sang kể về Xulâyman