ĐAGHEXTAN CỦA TÔI - Trang 511

hỏng nó, đã không biết sử dụng nó. Chưa bao giờ bố tôi chê bai một thứ
chữ viết nào. Những kẻ dè bỉu một thứ chữ nào đó bố tôi đều khinh.
“Quân Ả Rập đã tấn công vào Đaghextan, đó là một sự thật, - bố tôi nói, -
nhưng chữ viết Ả Rập chẳng có lỗi gì ở đây cả, và các cuốn sách Ả Rập
cũng thế”.
Thường thường sau bữa ăn xế trưa, nhiều người trong làng đến tụ tập trên
mái bằng nhà tôi. Bố tôi đã đọc cho họ nghe những câu chuyện, những bài
thơ kỳ lạ. Âm điệu nhịp nhàng của các vần thơ Ả Rập đã vang lên.
Bố tôi không biết tiếng Nga. Ông phải đọc Tsêkhốp, Tônxtôi, Rômanh
Rôlăng qua tiếng Ả Rập. Dạo ấy người miền cao chưa hề có khái niệm về
một ai đó trong số đó. Ông yêu Tsêkhốp hơn tất thảy các nhà văn khác, ông
đặc biệt yêu thích truyện “Con kỳ nhông” và ông thường hay đọc lại truyện
đó.
Nhìn chung, tiếng Ả Rập ngày trước rất phổ biến ở miền chúng tôi. Một
số người đã viết bằng tiếng Ả Rập vì Đaghextan chưa có chữ viết của mình;
một số khác - thì vì cho rằng ngôn ngữ này phong phú hơn, giàu hình ảnh
hơn các thứ tiếng Đaghextan. Tất cả các giấy tờ chính thức, các văn kiện
điều được viết bằng tiếng Ả Rập. Tất cả các dòng chữ khắc trên bia mộ chí
cũng là bằng tiếng Ả Rập. Bố tôi đọc rất thạo những dòng chữ ấy và giảng
giải chúng.
Sau đó đến thời kỳ tiếng Ả Rập bị coi là tàn tích của chế độ tư sản.
Những người biết đọc, biết viết tiềng Ả Rập đã phải chịu tai vạ. Các cuốn
sách cũng bị vạ lây. Nhiều thư viện đã bị tổn thất lớn, những thư viện mà
các nhà khai sáng Đaghextan Alibếch-Takhô-Gôđi và Giêlan Cormaxốp đã
dày công sưu tập. Giêlan từng theo học ở Xoócbon, biết 12 thứ tiếng, từng
là bạn của Antôn Frăngxơ. Ông đã đi khắp các làng vùng cao sưu tập sách
cổ, bằng cách đem vũ khí, ngựa, bò, mà đổi lấy sách; sau này có khi công
còn lấy bột mì, lấy vải để đổi nữa. Nhiều bản thảo quý cũng bị mất đi. Thật
là một sự mất mát chua xót, không gì bù đắp được.