Bằng nhiều nét chữ, bằng nhiều thứ chữ trên nhiều thứ tiếng khác nhau
người ta đã viết cuốn sách chứa đựng bao nỗi đau khổ của miền Đaghextan!
Đã viết bởi vì không thể không viết, đã viết một cách vô tư, không đòi hỏi
phải được đền bù, phải trả nhuận bút. Và người xuất bản cuốn sách đó là
Cách mạng.
Đã xuất hiện tờ báo “Núi đỏ” mà sau này có lúc gọi là “Người vùng núi”,
có lúc gọi là “Người bônsêvích vùng núi”. Trên tờ báo này, thơ của bố tôi
lần đầu tiên đã được đăng. Trong nhiều năm, không những ông chỉ cộng tác
với báo, mà còn làm thư ký tòa soạn. Dạo đó tôi rất ngạc nhiên thấy báo ấy
đã kịp đăng thơ nhanh đến thế. Làm sao mà lại không ngạc nhiên được khi
bài thơ hôm qua bố tôi vừa viết trước mắt tôi hôm nay lại có thể đọc trên
báo rồi!. Sau đó các bài thơ gộp lại thành quyển sách. Bốn tập sách đầy
nặng đã chứa đựng trong mình cả cuộc đời bố tôi, cả công việc của ông.
Ông đã mất trong phòng làm việc của mình, bên những cuốn sách của
mình, bên cây bút, trang giấy đã viết và trang giấy còn trắng tinh mà ông
chưa kịp viết. Những người khác sẽ viết tiếp trang giấy ấy. Đaghextan đang
học, Đaghextan đang đọc, Đaghextan đang viết.
Còn bây giờ tôi xin kể chuyện tôi đã học thế nào. Đúng hơn là nên nói:
tôi đã bị mọi người bắt học thế nào.
Hồi ấy tôi lên 5. Cả Đaghextan đều ngồi vào bàn học. Các trường đua
nhau mở ra. Người già, trẻ con, đàn ông, phụ nữ đều đi học. Tôi còn nhớ
cuốn tập đánh vần đầu tiên mà bố tôi đã mua cho tôi. Tự ông cũng đi khắp
các làng vận động mọi người đi học. Ông đã phải buồn khổ bao nhiêu khi
thấy Đaghextan vì thiếu chữ viết mà bị ngăn cách với nền văn hóa Nga vĩ
đại
Ông nói: “Đaghextan là một phần đất nước vĩ đại của chúng ta.
Đaghextan cần phải biết đất nước ấy, phải biết toàn thể nhân loại, phải biết
đọc cuốn sách cuộc đời của nhân loại, hiểu được chữ của loài người”
“Con đường mới”, “Thế giới mới”, “Con người mới”- đó là khẩu hiệu
của thời kỳ ấy. Bố tôi cũng đã để các con mình đón gặp tiếng gọi ấy của
