Người mẹ kéo chiếc khăn đen che mặt như người ta vẫn làm khi nghe tin
con chết. Mưa đều đều rơi trên mái nhà. Chúng tôi đang ngôi ở miền
Avaria, ở tận cuối chân trời, nơi có Pari ấy, có thể là người con lưu lạc của
Đaghextan cũng đang nghe thấy tiếng mưa rơi. Im lặng một lúc lâu, bà mẹ
nói:
- Anh nhầm rồi, anh Raxun ạ, con tôi đã chết từ lâu rồi. Đó không phải là
con tôi. Con tôi không thể quên được thứ tiếng mà tôi, một bà mẹ Avar, đã
dạy nó.
Hồi ức. Có một thời kỳ tôi làm việc tại nhà hát Avar. Nhiều khi, với đủ
thứ bài trí, phục trang, đạo cụ (lừa thồ các đồ lề của nhà hát chúng tôi, song
cũng còn những thứ chính các nghệ sĩ phải mang lấy) chúng tôi đi hết làng
này sang làng khác, giới thiệu với nhân dân miền núi nghệ thuật sân khấu.
Tôi thường nhớ lại năm ấy, cái năm tôi đã sống trong ngành sân khấu.
Trong một vài vở- kịch, tôi được giao đóng những vai phụ, nhưng thường
là tôi được ngồi ở chỗ nhắc vở. Là một nhà thơ trẻ, tôi thú vai nhắc vở hơn
cả. Tôi cảm thấy diễn xuất của các diễn viên, điệu bộ, cử chỉ của họ trên sân
khầu đều là thứ yếu và không cần thiết. Tôi cảm thấy cả quần áo, hóa trang,
bài trí nữa cũng là thứ yếu. Có một điều tôi cho là quan trọng hơn hết thảy -
đó là lời nói. Tôi theo dõi rất kỹ sao cho các diễn viên không thêm bớt lời
nói, sao cho họ nói thật đúng với kịch bản. Và nếu có diễn viên nào đó bỏ
bớt hay nói sai, tôi liền ló ra khói chỗ ngồi của mình đọc to lên cho cả rạp
nghe thấy thế nào là lời nói đúng.
Phải rồi, tôi đã coi lời nói là quan trọng hơn hết. Bởi vì lời nói có thể
sống được mà không cần đến quần áo, hóa trang - khán giả sẽ hiểu được ý
nghĩa của lời nói.
Tôi nhớ lại một trường hợp buồn cười. Hôm đó chúng tôi trình diễn vở
“Những người miền núi” viết về quá khứ xa xôi của dân tộc Avar. Như mọi
khi, tôi lại giữ chân nhắc vở. Theo diễn biến của vở kịch, Aigazi, nhân vật
trong vở, trốn trên núi để tránh sự trả thù, một đêm đã lén về làng gặp người
yêu. Cô bạn gái khuyên anh mau trở về núi, không thì sẽ bị người ta giết,
