gọi ekottara, nghĩa là "thêm một". Lối phân chia này gồm trên 2,300 kinh trong bản
Pāli. Có một lần nhuận chính bản Ekottarāgama trong bản dịch Trung Hoa mà người
ta nghĩ là thuộc về kinh điển của Mahāsaṅghika
(95)
.
Sau cùng, một số trường phái cũng có một sưu tập gọi là Kṣudrakāgama (Tiểu Bộ
Kinh, Pāli: Khuddaka-Nikāya), là một sưu tập nhỏ hơn. Rõ ràng có thêm phần này để
đưa vào các đề mục khó đưa vào bốn phần khác, và vì thế phần này gồm những đề
mục linh tinh. Bản Kinh tạng bằng tiếng Pāli cũng có phần này, gồm 15 bản văn khác
nhau. Chúng rất đa dạng, một số được soạn vào một thời kỳ rất muộn,
như Buddhavaỵsa và Cariyapiṭaka, nhưng số khác rất sớm và rất hữu ích để cho ta
một cái nhìn thoáng qua về tính chất lời giảng và hoạt động lúc ban đầu của Phật vào
giai đoạn trước khi được soạn tác lại một cách quy mô. Trong số những bản văn này
có thể kể bản nổi tiếng Dhammapada, bản Sutta Nipāta, bản Itivuttaka, và
bản Udāna. Sưu tập Khuddaka-Nikāya cũng chứa phần Thera- và Therī-gāthā, "Các
vần thơ của các Tăng Ni" - thường là những câu thơ ứng khẩu của các môn đệ của
Phật. Một trong những đoạn phổ thông nhất của sưu tập Āgama này là Jātaka, các câu
chuyện về cuộc đời tại thế của Phật. Nhiều câu chuyện trong đoạn này còn tồn tại
bằng các bản dịch Trung Hoa và Tây Tạng, ví dụ có ba bản của Dhammapada bằng
tiếng Trung Hoa. Nếu một trường phái không có sưu tập Kṣudrakāgama, thì không có
nghĩa trường phái đó bác bỏ những bản văn này, nhưng họ đưa nó vào một trong các
sưu tập khác.
Nội dung của kinh tạng rất đa dạng, và khá hấp dẫn nơi hình ảnh mà chúng vẽ ra về
Đức Phật và các môn đệ của Ngài. Một số bài giảng có tính triết học, nhưng một số có
tính thuật chuyện; một số mang tính chuyên môn, số khác là thi ca; một số trình bày
các sự kiện lịch sử, số khác ghi lại những truyền thuyết. Nhìn tổng thể, chúng diễn tả
một sự đơn sơ và vĩ đại đầy cảm kích, nhưng cũng không thiếu chỗ rất dí dỏm. Người
ta thấy rõ Đức Phật có một tính khôi hài rất mạnh, mà Ngài thường dùng để làm bẽ
mặt những hạng người trí thức ngạo mạn
(97)
. Nhiều Phật tử coi kinh tạng là một kho
tàng vô giá, vì khi đọc hay nghe những câu chuyện trong đó, họ cảm thấy như mình
đang ở trước mặt Đức Phật, và đang nghe Buddhavacana.
Này các Tỳ khưu, như đại dương bao la có một vị, vị của muối.
Giáo pháp này cũng có một vị, vị giải thoát
(98)
.
-----*-----
10
VI DIỆU PHÁP
(Abhidharma)
