Quang vốn được hàng huyện hàng xã qui phục, cho nên người ta đều vui
lòng hưởng ứng. Quang lại sai con thứ là cử nhân Lâm giúp đỡ, tổ chức
hình, trù hoạch lương, hết sức phòng ngữ suốt hơn 2 tháng thì đảng phỉ dần
dần giải tán, giữ được vô sự. Sau khi yên rồi, những kẻ bị giặc ép theo,
Quang lại biện bạch giúp, nhiều kẻ được qua sống, quan trấn thủ đem sự
trạng tâu lên, được thưởng thụ Hàn lâm viện cung phụng. Con là Lâm cũng
được thưởng hàm ấy. Khi về già, có người con là Khuê lĩnh Định An tổng
đốc sau đó hàm thượng thư về trí sĩ rồi chết. Lâm qua làm đến đại thần một
địa phương. Các cháu cũng đỗ thi hương. Quang, vì con làm to, được
phong mãi đến Thiêm sự phủ thiêm sự. Năm 84 tuổi thời mất, trọng về nết,
nhiều người truy mộ.
Nguyễn Trinh Hoằng
Người Nghi Lộc, Nghệ An. Lúc bé nhà nghèo, tính rất hiếu, thường tự thân
gánh nước, giã gạo để phụng dưỡng hai thân, lúc rỗi thời học. Tự Đức năm
đầu (1848), đỗ hương tiến rồi luôn gặp cha mẹ chết, làm nhà ra ở mồ,
thương cảm, dầu dãi nắng rét không chút đổi thay. Khi mãn tang, không
muốn làm quan, bèn tới ấp Hòa Ninh tìm chỗ làm nhà ở, đọc sách và mưu
sinh, tự hiệu là Thổ Lưỡng cư sĩ. Ấp ấy chỉ thuần cát trắng, đất sỏi không
thể cày trồng, cho nên dân cư chỉ sinh sống về nghề cưa xẻ, không có cày
cấy học hành. Trinh Hoằng rất xấu hỗ, nghĩ cách cải hóa đi. Bèn thân mang
dân ấp ra sức khai khẩn đất hoang, nạo hết cát nổi trên mặt đất đêm đổ đi,
rồi tính mẫu quân cấp, bắt buộc phải cày cấy, mọi người kiếm được ăn mà
rồi nghề cưa xẻ bỏ hết. Khoảng mấy năm mở mang mãi, thành ra ruộng
thuộc. Hoằng lại tự mở trường tư để dạy con em trong ấp. Con em nào
không học thời trách cứ vào cha anh. Hoằng càng chăm chỉ dạy dỗ, không
lấy một mảy tiền công dạy học, cho nên người ta vui theo học. Ông làm
những tập phúc từ như "Sĩ nông canh độc truyện", "Khuyến thiện quốc ngữ
ca" và 4 khúc "Quân thần", "Phụ tử", "Huynh đệ", "phu phụ". Hàng năm cứ
đến tháng 2, họp dân để nghe giảng. Cho đến các việc cầu, đập, phòng đê,
dấy lợi, trừ hại, tất đều nhất nhất ra sức làm. Người ấp đều phục tòng lời
