Người tỉnh Gia Định, không rõ họ, tự hiệu là Sơn Nhân. Khi trước ra làm
việc đắp thành, đẽo đá rất chăm, chợt ở trong hòn đá lớn được một tượng
Phật, bèn phát nguyện đem tượng vào rừng đoạn tuyệt với đời mãi mãi. Sau
có người ở Phí Yên trông thấy trong chùa Thôn Không ở trên núi có người
ở, trước đây người trong thôn có dựng chùa ở trên núi, mà núi lại nhiều hổ,
đến bây giờ thấy Sơn Nhân ở đó bèn sợ hỏi. Sơn Nhân nói: "Ta là ta, hổ là
hổ". Lại hỏi: "học chú ở kinh nào mà hàng được hổ?" Đáp: "chỉ có 6 chữ
châm ngôn là: Na mô a di đà phật thôi." Bấy giờ dịch bệnh thịnh hành
nhiều người nhuốm bệnh chết, độc thôn ấy có Sơn Nhân tụng kinh cầu đảo
nên được yên. Gặp tỉnh quan là mỗ (khuyết họ tên), có người con bị bệnh
đau tim, cũng vái thuốc men không hiệu, người ta cho là có hổ nương thành
yêu quấy nhiễu bèn sai người đi tới thỉnh Sơn Nhân hỏi: "tỉnh ở nơi nào?"
Người tới thỉnh đáp: "ở hướng đông". Sơn Nhân nói: "người về trước ta
biết rồi". Thế rồi Sơn Nhân quả đến trước vào bắt mạch và nói: "hồ nương
hãy tha cho, họ vừa dại vừa ngây, hồ nương hồ nương tha đi". Chợt có tiếng
động, hình như tấm lụa bay vút đi rồi tan. Con viên mỗ liền khỏi bệnh, tỉnh
thần đem việc tâu lên. Thánh Tổ Nhân Hoàng đế (Minh Mạng) xuống sắc
cho triệu vào nội, cho ngồi, rồi trình bày về câu hỏi, vì đâu được đắc đạo và
ban cấp rất hậu. Đều cáo từ không nhận.
Vua nói: "Đời xưa có bảo: thuần nhất không pha là hòa, muôn loài đều tôn
trọng là thượng, là người ấy ư!" Bèn cho hiệu là Sơn Nhân Hòa thượng, lại
sắc cho hòa thượng ở các chùa công nên đổi tên là ăng cương để tỏ có phân
biệt. Lại sắc cho ở chùa Giác Hoàng, hơn một tháng xin về núi. Đời truyền
Sơn Nhân mặc áo vỏ cây đi dép gỗ rắn, đi bộ rất nhanh, khi về núi tuổi đã
80. Không rõ về sau ra sao.
Trần Viết Thọ
Tự là Sơn Phủ, hiệu là Điềm Tĩnh cư sĩ, người Thuận Xương tỉnh Quảng
Trị. Tính cương trực cùng người ít hợp, Tự Đức năm Tân Mùi (1871), đỗ
phó bảng, trải làm phủ huyện thi hành chính trị được sáng rõ. Bấy giờ
