không chứng ngộ sự vật trong thế giới này như vậy, thời không có thể
chứng được Niết bàn. Một người phát Bồ đề tâm không bao giờ tự nghĩ
mình đang ở trong samsàra hay nirvàna. Như vậy một vị A-la-hán muốn
chứng được sự thật tuyệt đối không nên nghĩ mình đã vượt ra khỏi ngoài
samsàra và an trú ở nirvàna. Như vậy tập Pundarìka nêu lên một cách rõ
ràng sự sai khác giữa Niết bàn Tiểu thừa và Niết bàn Ðại thừa.
Sự hiện hữu của Ngã bị phủ nhận nhưng Niết bàn không phải là đoạn diệt
Gần đây các vị học giả cố gắng nêu rõ từ những đoạn văn trong tập Nikàya
nói về Nirvàna, ý nghĩa gì đức Phật nói đến vấn đề này, hay ý nghĩa gì mà
đạo Phật Nguyên thủy bắt đầu. Các vị học giả đầu tiên đi tiền phong trong
nghành Phật học như Childers, Burnuof và Hardy, những vị này thường
giải thích Nirvàna theo nghĩa đoạn diệt hay Ucchedavàda, một tà kiến mà
các Phật tử nguyên thủy chống đối. Giáo sư La Vallee Poussin cho rằng kết
luận này của các nhà học giả là kết quả không thể tránh được, vì các vị Phật
tử nguyên thủy không chấp nhận sự hiện hữu của Ngã.
Quan điểm về Ngã và sự xác nhận Vô ngã trong văn học Phật giáo nguyên
thủy nêu lên một vấn đề phức tạp như sự giải thích về Niết bàn, vì quan
điểm của vấn đề này phần lớn dựa vào vấn đề kia. Chúng tôi sẽ nêu lên ở
nơi đây sơ lược vị trí của các nhà Phật tử nguyên thủy đối với vấn đề
Pudgala (ngã). Các vị Thượng tọa bộ tuyên bố rõ ràng dứt khoát rằng năm
uẩn là những pháp căn bản và tự đó tác thành thế giới.
Các uẩn sắc, thọ, tưởng, hành, thức sẽ giữ đúng vị trí nguyên thủy của
mình, không tương thuộc nhau nếu không có vô minh xen vào và tạo thành
(sankhata) từ năm uẩn một hữu tình với ý niệm "ngã". Khi nào và như thế
nào, vô minh này về sự thật - năm uẩn luôn luôn tách rời nhau và không tác
thành một cá thể - phát sanh và đem lại vô hạn thống khổ, không được một
vị đạo sư nói đến cho đến đức Phật (purimà koti na pannàyati avijjàya). Rõ
ràng, chỉ có năm uẩn này tác thành ra một loài hữu tình, không có pháp thứ
sáu để được xem là ngã hay linh hồn. Nhưng không ai phủ nhận được sự
