đưa ra những kết luận của mình, chỉ bằng cứ trên sự nghiên cứu tập A tỳ
đạt ma Cu xá của Ngài Thế Thân và bỏ quên sự kiện rằng tập Cu xá không
đại biểu cho những quan điểm nguyên thủy mà các tập Pitaka được xem là
đã gìn giữ những quan điểm nguyên thủy ấy. Giáo sư cũng không lưu tâm
đến quan điểm bất đồng giữa Thượng tọa bộ và Nhất thế hữu bộ về sự tiêu
diệt các pháp hữu vi (Samskàravastu), như tập Kathàvatthu có đề cập đến
trong đoạn luận đàm về giáo lý của Nhất thế hữu bộ, "các pháp đều thật
có". Khi đề cập vấn đề này, giáo sư lại tuyên bố là phái Vibhajyavàda (Phân
tích bộ, tức là Thượng tọa bộ) không phải luôn luôn đồng quan điểm với
phái Nhất thế hữu bộ.
Nhân sự kiện vừa đề cập đến trên, thật khó mà chấp nhận các quan điểm
của giáo sư Stcherbatsky về đức Phật mà giáo sư tìm thấy trong tập Cu xá:
1) Ðức Phật vị đưa đến phải phủ nhận mọi nguyên tắc vĩnh cửu; 2) Ðặc
điểm của lập trường đức Phật là phủ nhận tất cả sự hiện hữu; và 3) Bác bỏ
Nhất nguyên của Upanisads và Nhị nguyên của số luận, Ngài chấp nhận
một hệ thống đa nguyên tuyệt đối. Những quan điểm này có thể là quan
điểm của phái hậu Tỳ bà sa, nhưng chắc chắn không phải của phái Phật tử
nguyên thủy, chứ không nói đến của chính đức Phật.
Nhiều đoạn văn của ba Tạng được trích dẫn để chứng minh Niết bàn là một
thực thể, không thể nghĩ nghì, đầy đủ chất liệu an tịnh, vị ngọt bất tử, nghĩa
là có thể giải sầu, bất sanh, bất tăng, bất diệt. Trước những diễn tả hùng hồn
lộng lẫy về trạng thái Niết bàn trong các tập Hậu tam tạng, chúng ta khó
đồng ý với giáo sư Stcherbatsky về Niết bàn, xem như là một sự chết vĩnh
cửu, thuộc các pháp vô vi (asamskrta-dhàtu) vì không khác gì sự đoạn diệt
các pháp hữu vi - "một loại thực tại không có nhận thức".
Thật ra, quan điểm của giáo sư Stcherbatsky giống như một tà kiến đã bị
đức Phật bác bỏ: "Asannì attà hoti arogo param maranà"(sau khi chết, linh
hồn trở thành vô tưởng nhưng vô bệnh). Không cần phải dẫn chứng nhiều,
chúng ta chỉ cần đề cập một vài dòng cuối cùng của kinh Kevaddhasutta
