vị ấy. Nếu đức Phật tạo ra các Màyapurusas (Hóa thân), và khiến những vị
này trải qua những quả vị tu hành và chứng được toàn trí, thời không ai hỏi
làm gì sự hiện hữu của những hóa thân này, sự tu hành và quả vị của chúng
(Sata, tr.886). Cũng vậy chúng ta đừng phí công định nghĩa một tu sĩ hay
Niết bàn của vị này. Cuối cùng, vị tu sĩ và Niết bàn không thực có; chúng
chỉ là ảo ảnh, cả hai đều không thật (sùnya-không), vị tu sĩ và Niết bàn đều
cùng một đặc tánh. Vậy chúng ta cần phải đoạn trừ mọi ảo tưởng về thế
giới và lấy sự chứng ngộ advayam advaidhìkàram (thực bất nhị bất sở khả
nhị) của tất cả sự vật làm mục đích tối thượng cho chúng ta.
Nàgàrjuna (Long thọ) về vấn đề Niết bàn
Ngài Long Thọ cũng ủng hộ quan điểm này nhưng lý luận của Ngài thuộc
lý luận một nhà luận lý học chuyên môn và một triết gia. Ngài để ý đến
quan điểm của các nhà Tiểu thừa, nhất là các vị Nhất thế hữu bộ và nêu rõ
căn bản yếu ớt về quan điểm của những vị này. Ngài nói, các nhà Tiểu thừa
nói đến hai loại Niết bàn, Hữu dư y và Vô dư y, và nghĩ rằng Niết bàn là sự
nirodha (diệt) của klesas (phiền não) và các uẩn lập thành một hữu tình.
Các nhà Tiểu thừa ngạc nhiên, làm sao các vị Ðại thừa có thể quan niệm về
Niết bàn khi mà các vị này nghĩ rằng mọi vật là không thực có, bất sanh bất
diệt. Như vậy Niết bàn có thể đem lại cái gì và giải thoát cái gì? Ngài Long
thọ trả lời: "Nếu phiền não và uẩn là sự vật thật có, thời sao có thể trừ diệt
được? Các vị Sùnaytàvàdin (không tôn) không tìm một Niết bàn trong ấy
phiền não và các uẩn được đoạn trừ Niết bàn của các vị này là:
Aprahìnam asampràptam anucchinnam asàsvatam, Aniruddham
anutpannam etan nirvànam ucyate
(cái gì không bỏ, không đắc, không đoạn, không thường, không diệt, không
sanh, cái ấy mới gọi là Niết bàn).
Candrakìrti (Nguyệt xứng), khi giải thích câu kệ này, nói rằng Niết bàn
không phải để mà đoạn trừ như ràga (tham ái) v.v... không phải để chứng
