không lạc, thanh tịnh hay bất tịnh v.v...): con đường độc nhất để giải thích
Chân đế cho mọi người là dùng những danh từ và những thí dụ thông
thường. Một người với con mắt bệnh hoạn thấy một bện tóc. Một người
khác có mắt lành mạnh sửa lại sự thấy sai lầm của người có bệnh đau mắt
là thật có một bện tóc. Người có mắt lành mạnh, với sự phủ nhận ấy không
có từ chối gì hay xác nhận gì. Cũng vậy, người với nhãn quan chơn chánh
bị vô minh làm cho mê mờ tưởng lầm có sự hiện hữu của uẩn, xứ, giới v.v...
mà thật sự là những hiện tượng không thật có. Các đức Phật như những
người có cặp mắt lành mạnh biết như vậy, không thể không nói rằng sự thật
không có uẩn, xứ, giới. Nhưng khi nói vậy, các Ngài không phủ nhận hay
không chấp nhận sự hiện hữu của chúng. Do vậy đệ nhất nghĩa đế không
thể giảng dạy nếu không nhờ đến Tục đế.
Anaksarasya dharmasya srutih kà desanà ca kà, Sruyate desyate càrthah
samàropad anksarah (Bodhic, tr.365).
"Làm sao có thể nghe và giảng pháp không thể nói được, chỉ có cách đem ý
tưởng gán lên trên sự thật không thể nghĩ nghì mà sự thật mới có thể giảng
hay nghe".
Nếu có thể xác nhận sự vật thế gian thật sư không thật có, thời Chơn đế có
thể được xem như là đoạn diệt. Nàgarjuna đã báo nguy trước quan điểm
này, nói rằng sùnyatà không thể được xem là đồng nhất với sự diệt tận của
một sự vật đã có từ trước. Vấn đề diệt tận hay đoạn diệt không khởi lên, vì
sự hiện hữu của một sự vật có trước không được chấp nhận. Cũng không
thể xem Chân đế là thật sự hiện hữu, vì phải dùng đến những giả danh,
những ý tưởng gán lên trên. Những ai không nhận chân được sự sai biệt
thật sự của hai sự thật này sẽ rơi vào một trong hai sự mê lầm, hoặc xem
Sùnyatà như sự không hiện hữu các samskàra (hành) hay tưởng tượng sự
hiện hữu của một sự vật, như là căn bản của Sùnyatà, cả hai đều là tà kiến,
và những ai có kiến thức thiển cận sẽ hiểu lầm Sùnyatà theo một trong hai
