Sự so sánh các tập Sata., Pancavimsati và Asta, xác chứng quan điểm của
chúng tôi không chấp nhận suy luận về vấn đề tóm tắt hay tán rộng của các
tập Bát nhã Ba-la-mật. Sự thật, mỗi tập Bát nhã Ba-la-mật phải được phê
bình, dựa trên nội dung của từng tập. Nếu chúng ta xem tạp Saptasatikà,
được xem là xưa hơn các tập được tán rộng ra, chúng ta sẽ thấy nhân vật
chính là Ngài Văn Thù Sư Lợi với Ngài Xá Lợi Phất chứ không phải là
Ngài Tu Bồ Ðề với Ngài Xá Lợi Phất, hai nhân vật phổ thông nhất của các
tập Ðại thừa xưa nhất. Có một loại văn học như loại Gandavyùha (Hoa
nghiêm), trong các loại này, Ngài Văn Thù Sư Lợi đóng vai chính. Như vậy
tập Bát nhã Ba-la-mật này có thể do một số tín đồ ái ngưỡng Ngài Văn Thù
Sư Lợi tạo ra. Khi đề cập đến vấn đề Niràlamba-bhaginì, sự cổ động tích
cực một ý tưởng trừu tượng, tập này có thể xem là ra đời sau các tập Bát
nhã Ba-la-mật lớn hơn.
Tánh chất của sự trùng điệp
Chúng ta cố gắng tìm hiểu tánh chất của sự trùng điệp được dùng trong các
tập Bát nhã Ba-la-mật và lý do của chúng. Trong thời buổi rất chú trọng tiết
kiệm thì giờ và sức lực này, người ta dễ chán ngấy khi phải đọc những đoạn
trùng điệp một cách máy móc được tìm thấy trong các tập Bát nhã Ba-la-
mật. Tác giả các đề tài triết học thường hay nhấn mạnh những tư tưởng ý
kiến mới mẻ mà mình muốn giới thiệu và được chấp nhận. Khi nào các vị
này thực hiện được như trên một cách biệt tài, không làm cho độc giả chán
nản, thời không ai phản đối gì sự nhiệt thành này. Chúng ta để ý đến sự
trùng điệp này trong các tác phẩm triết học Tây phương và Ðông phương,
cũng như trong các tác phẩm của các Ngài Long Thọ và Vô Trước. Ðể thực
hiện mục tiêu của mình, một tác phẩm triết học mới tự nhiên phải mang
gánh nặng khó khăn và không mấy thú vị là gột sạch trong tâm tưởng người
đọc, những tư tưởng thủ cựu nhiều khi đã được ăn sâu bám rễ, để gieo vào
những tư tưởng mới mẻ canh tân. Lại nữa, để ghi đậm thêm ảnh hưởng, tác
phẩm mới này phải đề cập vấn đề nhiều lần, dưới những hình thức khác
nhau để hướng dẫn người đọc đến quan điểm mới một cách tự nhiên.
