Nay chúng ta có thể tuyên bố tóm tắt lịch sử đạo Phật trong giai đoạn thứ
hai như sau:
- Ðạo Phật không còn là một, nay đạo Phật đã chia thành ba học phái chính
là: Thượng tọa bộ, Nhất thế hữu bộ và Ðại chúng bộ, Thượng tọa bộ ở lại
vòng đai trung tâm Ấn Ðộ, làm cho địa vị c?a mình mạnh hơn ở Avanti; tại
đây Mahakaccàya xây dựng nền tảng đạo Phật, và tại chỗ này, mahinda
được gửi đi Tích Lan để truyền bá đạo Phật Thượng tọa bộ. Nhất thế hữu
bộ cũng ở Trung Ấn với trung tâm hoạt động ở Matahura và Kashmir, địa
điểm đầu do Upagupta sáng lập, địa điểm thứ hai do Madhyàntika -
Dhitika, kế vị của Upagupta và Madhyàntika truyền bá đạo Phật rất rộng rãi
ở Bắc Ấn, gồm có Tukhàra phía Tây Bắc, Màlava và Odivisa (Orissa) và
Kàmarùpa về phía Ðông, Ðại chúng bộ đặt trung tâm ở Vesàli và có đồ đệ
rải rác khắp Bắc Ấn, nhưng được thịnh hành ở phương Nam. Tóm lại, đạo
Phật trong thời đại này được truyền bá khắp Bắc Ấn và một phần ở Nam
Ấn.
- Hoàng đế A-dục chú trọng đặc biệt đến đạo Phật, nhưng không giúp đỡ
một học phái nào riêng biệt. Dhamma (Pháp) được các bia ký đề cập đến
phần lớn có tính chất đạo đức và thiếu màu sắc đặc biệt của một học phái
nào hay của đạo Phật về sau. Vua khuyến khích một đời sống tại gia chân
chính hơn là đời sống của một vị xuất gia hay ẩn sĩ. Tuy vậy Vua kính trọng
và ủng hộ các vị tu sĩ và ẩn sĩ. Sự chú ý đặc biệt của các vua chúa như
Minàra và Imhasa đã giúp đỡ rất nhiều để đạo Phật được truyền bá ra ngoài
nước Ấn Ðộ.
- Sự liên hệ giữa cư sĩ và Tăng già không có những thay đổi rõ rệt so sánh
với giai đoạn trước, nhung các hàng cư sĩ được chú trọng đặc biệt hơn với
sự cố gắng phổ thông hóa đạo Phật, nhờ các Jàlaka và Avadàna và nhờ đề
cao các hạnh Ba-la-mật cho hàng cư sĩ thấy.
- Sự biên tập các Jàtaka và Avadàna được nhấn mạnh và những ai đọc, viết,
vẽ khắc chúng đư?c xem là được nhiều công đức tôn giáo. Ðiểm này được
