học phái Tantra cho là tập Tattvasangraha (92). Chúng ta có thể bỏ qua một
bên truyền thuyết của học phái Tantra vì những tài liệu trong tập
Tattvasangraha, và chú trọng đến truyền thuyết Sautràntika cho rằng tập
Astasàhasrikà là tác phẩm sớm nhất chứa đựng giáo lý Ðại thừa. Nếu chúng
ta so sánh nội dung ba tập Astasàhasrikà, Pancavimsatisàhasrikà và tập
Satasàhasrikà, chúng ta sẽ thầy rằng tập Astasàhasrikà là tập sớm nhất
trong cả ba tập và được biên soạn vào khoảng thế kỷ thứ nhất trước Công
nguyên.
Những tài liệu địa dư về nguồn gốc Ðại thừa
Không chú trọng đến triều đại các vua chúa và các tài liệu khác do
Tàranàtha đề cập tới, chúng ta có thể, với sự dè dặt cần thiết, sử dụng một
vài lời tuyên bố của vị này về sự phát triển trong lịch sử của tôn giáo, sự
phân phối địa dư của các học phái và sự thừa kế các tổ sư tại nhiều trung
tâm sai khác. Tàranàtha nói rằng, theo một truyền thuyết 500 vị Bồ-tát (93)
tham dự kỳ kiết tập Jalandhara của Kanishka và trong thời gian này, Ðại
thừa xuất hiện và được các vị tu sĩ đã chứng được Anutpattikadharmaksànti
(vô sanh pháp nhẫn) (94) thuyết giảng. Giáo điều này là một đặc tính của
các nhà Ðại thừa và có thể là một sự phát triển của thuyết Anutpadajnàna
(vô sanh trí) Tiểu thừa (bất sanh của các lậu hoặc, không còn sanh tử luân
hồi), và Ksayajnàna (lậu tận trí) (95) nhưng ở đây không có một ý nghĩa
Ðại thừa gì cả. Nói đến sự xuất hiện của môt hạng tu sĩ gọi là Bồ-tát trong
thời kỳ kiết tập Kanishka cũng có ý nghĩa, vì chúng ta đọc trong tập
Divyàvadàna sự hiện hữu của một loại tu sĩ gọi là Bodhisattvajàtika với gợi
ý hạng tu sĩ này không được các nhà Tiểu thừa tán thành cho lắm (96).
Tàranàtha nói lên sự khó khăn của mình khi xác nhận sự hiện hữu của một
loại tu sĩ gọi là Bồ-tát tại kỳ kiết tập Kanishka. Ngài cho chúng ta biết
thêm, khoảng thời đại vua Kanishka, Bà-la-môn Kulika xứ Sauràstra mời
Sthavira (thượng tọa) và A-la-hán Nanda, sinh trưởng ở Anga và hiểu giáo
lý Ðại thừa, đến giảng giáo lý mới (97). Chúng ta để ý đến danh từ Sthavira
