công nhận, nhưng vị trí của chúng, theo quan điểm của từng học phái, lại
sai khác nhau như trời vực. Sự thật, xung quanh ba nguyên lý này, đã phát
triển rất nhiều ý kiến mâu thuẫn, nhiều học phái phát sanh, mỗi học phái cố
gắng nêu rõ quan niệm của mình về ba nguyên tắc này là đúng, còn quan
niệm của các học phái khác là sai lầm.
Ekayànatà (Nhất thừa)
Vì các nhà Tiểu thừa tự tin mình đã gìn giữ lời dạy nguyên thủy của bậc
Ðạo sư và ra đời trước các nhà Ðại thừa, nên các nhà Tiểu thừa nghĩ không
cần thiết phải nêu rõ những điểm tương đồng và bất đồng giữa giáo lý của
mình và giáo lý Ðại thừa. Nhưng các nhà Ðại thừa nhận thấy sự sanh sau
đẻ muộn của mình và sự xa cách của mình đối với vị giáo chủ, nên phải chú
tâm xác định vị trí của mình là đại diện chân chính cho Phật giáo. Các nhà
Ðại thừa cố gắng chứng minh rằng quan điểm chính xác của vị giáo chủ đã
bị các nhà Tiểu thừa bỏ qua, và các vị này được các nhà Ðại thừa gọi là
hàng Thanh văn (Sràvaka) và hàng Ðộc giác (Pratyekabuddha). Các nhà
Ðại thừa không phủ nhận giá trị chính xác của nền văn học và giáo lý Tiểu
thừa. Nhưng các vị này muốn chứng minh là đức Phật hiểu hết trí óc thấp
kém của phần lớn đệ tử của mình nên giảng giải một đạo Phật biến thể hợp
với trình độ hầu hết của những đệ tử này và riêng một số ít đệ tử chọn lọc,
đức Phật mới giảng dạy giáo lý chân thực của mình, và giáo lý ấy tức là
giáo lý Ðại thừa. Các nhà Ðại thừa không nói rằng đức Phật có nhiều sự
thực khác nhau.
Theo các nhà Ðại thừa, đức Phật chỉ dạy một và chỉ một sự thật và một con
đường; nhưng các hàng Thanh văn và Ðộc giác chỉ thấy và thực hành một
phần mà thôi. Những vị này không bị ngăn cản không thấy sự thật toàn
diện và con đường chơn chánh, vì nhiều vị này đã được như vậy, nhờ trở
thành Ðại thừa, sau khi chứng quả A-la-hán hay Ðộc giác. Các nhà Ðại
thừa không tuyên bố có hai loại trí tuệ (Prajnà), một dành cho Tiểu thừa và
một trí tuệ khác dành cho Ðại thừa để chứng ngộ sự thật, cho nên tập
