Dương Vương hưng công đắp thành có phần không dè đặt sức dân, cho nên
thần thác vào rùa vàng để răn bảo, chẳng phải là vì lời oán trách động dân
mà thành ra như thế ư? Nhưng thế cũng còn là khá. Đến như lo họa hoạn về
sau mà nài xin với thần, thì lòng riêng đã nảy. Lòng riêng một khi nảy mầm
thì lẽ trời theo đó mà mất, [11a] sao thần lại chẳng gieo cho tai họa! Rùa
vàng trút móng thiêng trao cho, bảo là có thể đánh lui được quân địch, đó là
mầm họa chăng? Như chuyện thần ban cho nước Quắc ruộng đất mà sao đó
nước Quắc cũng mất theo. Sau [An Dương Vương] quả nhiên như vậy. Thế
chẳng phải là thần theo người mà hành động sao? Nếu không có lời nài xin
[với rùa vàng], cứ theo đạo lý mà làm, biết đâu quốc thống lại chẳng được
lâu dài? Đến như chuyện Mỵ Châu rắc lông ngỗng chỉ đường, thì chưa chắc
đã có. Nếu có thì chỉ một lần là phải, thế mà sau này con gái Triệu Việt
Vương lại bắt chước mà cũng nói như thế, là làm sao? Có lẽ người chép sử
cho rằng nhà Thục và nhà Triệu mất nước đều do con rể, cho nên nhân một
việc mà nói hai lần chăng? Thế thì việc ma quỷ làm đổ thành cũng đáng tin
sao? Trả lời rằng: Đại loại cũng như chuyện Bá Hữu làm quỷ dữ, sau người
nước Trịnh lập con cháu của Hữu, [hồn của Hữu] có chỗ nương tựa rồi thì
hết
37
. Thế là trừ bỏ yêu khí, quỷ không [11b] có chỗ phụ vào nữa thì phải
thôi. Đến như sử chép An Dương Vương bại vong là do nỏ thần bị đỗi lẫy,
Triệu Việt Vương bại vong vì mũ đâu mâu mất móng rồng, đều là mượn lời
để cho vật trở thành thiêng mà thôi. Đại phàm việc giữ nước chống giặc tự
có đạo lý của nó, đúng đạo lý thì được nhiều người giúp mà nước hưng,
mất đạo lý thì ít người giúp mà nước mất, không phải vì những thứ ấy.
Trở lên là [kỷ] An Dương Vương, khởi từ năm Giáp Thìn đến năm Quý Tỵ
là hết, tất cả 50 năm [257 - 208 TCN].
Chú Thích:
1 Hy thị: Tương truyền vua Nghiêu sai anh em họ Hy (Hy thị) và họ Hòa
(Hòa thị) đi bốn phương để trông coi công việc thiên văn lịch pháp. Hy
Thúc là em Hy Trọng đến ở miền đất phương Nam (Kinh Thư, Nghiêu
điển)
2 Kinh Thư chép vua Nghiêu sai Hy Thúc đến ở Nam Giao (Hy Thúc trạch
