tài. Ông bảo: chính nhân quân tử là người nói đương há mà kìm ngay lại
được, ý đang hớn hở mà thu ngay lại được. Tức giận, ham mê mà tiêu trừ
ngay được. Còn như nói cho thỏa thì chỉ là kẻ để dục vọng che lấp chính
kiến. Đang bình luận bằng cái khái niệm cổ, ông bắt ngay sang luận điểm
thời hiện đại: Tự do có giá của nó đấy. Cứ nói cho sướng miệng đi rồi thu
về khinh rẻ của công luận. Ông nói: Gần dây Thuật chớm mắc bệnh tâm
thần, thể hưng phấn hoang tưởng. Về bà Thảnh, ông phê hai chữ bỉ tiện, rồi
diễn giải: cái bỉ tiện của con nhà vong bản, có thể làm đủ mọi trò nhơ nhuốc
mà không thẹn thùng.
Nhận xét của ông về Dương mới thật là bất ngờ. Ông nói: Dương thuộc
hạng người chải đầu chải từng sợi tóc, thổi cơm thổi từng hạt gạo; suốt đời
theo đuổi ngoại vật, tự làm đui điếc và giết chết cái tâm của mình. Bỏ qua
tư cách mõ của Cẩm ông gọi Cẩm là tên bần nông gian giảo, thuộc dòng
đạo chích.
Tự và ông Thống chẳng bao lâu còn bén duyên văn tự. Tự nhờ ông kiểm
xét, hiệu đính, bình giải nhiều ý tứ, ngôn từ anh còn tồn nghi đây đó trong
mấy bài thơ cổ. Ông rất tán đồng sự phát hiện của Tự về tâm hồn của
Nguyễn Du, kẻ sĩ quân tử, bậc tài hoa qua bài Độc tiểu thanh ký. Cả hai
cùng say cái vui của luận bàn thế sự, cùng đăm chiêu trước mỗi nỗi tỏ mờ
của tâm thuật ngụ nơi văn chương. Cùng khắc khoải lo âu vì sự sa sút của
nhân cách ông thầy và nghề thầy đang có nguy cơ bị cào bằng như một kế
sinh nhai.
Nhưng, một hôm ông đã khiến Tự kinh
Sáng ấy, như thường lệ, Tự nhặt một cành phượng nhỏ cắm vào chiếc lọ
hoa nhỏ đặt trên bàn trong phòng ngủ của hai người. Thấy ông nhăn mặt,
Tự hỏi nguyên cớ, ông trầm ngâm:
- Hóa công khéo thật, có cái gì đỏ hơn? Ca dao cũng tài hoa: Hoa
phượng đỏ não đỏ nùng. Nhưng, ngay cả thần linh thái quá cũng bất cập.
