Hay quá! Nhân vật nói hộ Ma Văn Kháng đầy đủ cái điều anh định nói.
Thuật là nhân vật, nhà giáo, có tài đấy nhưng không gặp thời, bị lỡ trớn, do
đó sinh ra phá phách. Nhân vật nổi loạn này thực sự ra cũng nhan nhản
ngoài đời. Có tài năng đấy, nhưng bị vùi dập. Giá trị tinh thần đã mất, thì
chuyến sang làm kinh tế. Ở nông thôn thì người ta định nghĩa lại: nhà giáo
là người nông dân có nghề phụ là dạy học! Nhưng ở thành phố, cố nhiên là
một cách như Thuật để tự cứu lấy mình. Nhưng vẫn cay cú lắm sinh ra đập
phá. Y như Chí Phèo sau khi bị Thị Nở “cắt đứt” (cũng là một đám cưới
không có giấy giá thú), bởi vì đã bị xã hội bóp méo cả nhân hình và tha hóa
về nhân tính. Uống rượu không thấy say, chỉ thấy “thoang thoảng mùi cháo
hành”. Chí quyết định xách dao đến nhà Bá Kiến, kết liễcuộc đời kẻ đã xô
đẩy mình vào con đường đau khổ.
Tôi lấy làm tiếc là anh Kháng cho cuộc đời Thuật, tạm dừng lại ở bệnh
viện tâm thần. Nếu như anh, nếu thêm vài chi tiết nữa, chẳng hạn Dương,
Cẩm bày mưu đưa Thuật vào nhà tù vì một phi vụ nào đấy, sau khi mãn hạn
tù liệu Thuật có hành động như Chí Phèo ở phần chót?! Thảnh là loại giáo
viên đào tạo theo lối gốc tre, gốc mít, vào trường nhờ vận may nào đó, học
thì thi lên, thi xuống, dạy thì í ới qua ngày. Chỉ được, cái hay to mồm,
quang quác mỗi khi quyền lợi “được” đáp ứng không đầy đủ, hay thiệt thòi
tí chút. Ma Văn Kháng say sưa với nhân vật trung tâm nên phần nào, những
nhân vật kiểu này còn giản đơn, sơ lược. Nhưng thoáng qua là thấy ngay, sờ
thấy ngay, mỗi khi người đàn bà này xuất hiện.
Người đúng gọi là thầy, vâng, đúng như thế, chỉ có một mình Tự. Tại
sao lai nực cười như một nghịch lý như vậy. Lẽ ra thầy Tự phải là vai chính,
giữ vai trò trọng trách trong nhịp điệu giáo dục, mà kết cục thì nhiều người
đã rủa “chết” là phải, “tự sát” đi có hơn không? Nói như thế chẳng khác nào
kẻ có tiền giữa lúc này, hay trước đây vài năm (trước Đại hội Đảng VI) sỉ
nhục ông thầy: không có tiền thì chết đi!
