với nhà giáo. Vì vậy, Thuật đã xa Tự, Thuật đã trải nhu những nỗi cay cực
nên sinh tâm lý bất mãn, khó chịu. Tâm lý ấy nó thường trực trong người
Thuật, chỉ chờ có điều kiện là bùng ra. Xô xát với Cẩm, Thuật đã nói:
“Chính nó và thằng Dương đã hại đời tôi. Lãnh đạo gì chúng nó... Ối giời
ơi, bọn lưu nhanh khoác áo cộng sản”. Vì vậy, Thuật bị xử lý. Sau đó, người
ta đồn ràng Thuật bị điên và phải vào nhà thương. Điên hay thế nào cũng
chẳng ai biết rõ.
Trong tác phẩm còn một nhân vật nữa mà tác giả cũng gửi gắm nhiều
tâm sự, đó là ông Thống: “Ông là con một nhà nho, nghề dạy học. Hồi dầu
cách mạng tháng Tám, ông tham gia cướp chính quyền làm chủ tịch xã. Sau
đó phải từ chức vì lí do là con địa chủ ác bá. Ông làm giáo viên dạy văn
trường trung học, bị bắt ngay trên bục giảng vì hai tội lớn: giảng bài “Thúy
Kiều mắc oan” là có ý nói móc cách mạng và tội thứ hai là “say sưa đề cao
văn học cổ, đạo đức phong kiến lỗi thời phục vụ cho giai cấp bóc lột”. Vì
vậy ông bỏ nghề lên miền núi dạy trẻ nhỏ kiếm ăn. Trên 50 tuổi ông trở về
quê gặp Cẩm xin việc. Cẩm nhận vào trường làm thủ trống với ba điều
kiện: “không đòi nhà, không đòi tăng lương, không vào Đảng”. Cũng chẳng
yên, vào một hôm ông Thống và Tự đi chơi về gặp Cẩm tự tiện mở tủ lấy
bài thi chữa điểm. Cẩm lấn át Thống để thoát tội, Thống đã ngã xỉu và được
đưa vào bệnh viện. Tai họa đè lên đầu, Thống phải thốt lên: “Bao giờ hết
thói đời, hễ cứ giành được quyền thế là thỏa sức hạch sách đưa đẩy kẻ yếu
nhược... Tôi không ngờ khi vào đời thì hùng tráng thế mà bây giờ ra về lại
buồn thảm thế này”.
Cẩm đối xử với Thống tàn nhẫn như vậy là điều dễ hiểu, nhưng ta hãy
xét một trường hợp ở mặt trận: Tự bị thương, gặp người học trò cũ: Phiêu
cùng là lính, biết Tự là thầy giáo cũ, anh nhóm bếp đun nước sôi để tiêm
thuốc cho thầy. Lúc đó, có viên đại tá đi xe Jép qua, chẳng hỏi nguyên cớ,
cầm súng bắn luôn vào bếp, người lính hỏi tại sao? Anh ta quát: “Tao Đảng,
tao là chính phủ, tao cao nhất ở đây Hỏi nữa hay thôi”.
