nữa, mà đã trở nên quen thuộc cùng với những lời phê phán, lên án gay gắt.
Công bằng mà nói, Đám cưới không có giấy giá thú cũng là một hiện tượng
văn học của năm 1989 nhưng không thật sôi động, bởi ngòi bút có chừng
mực của Ma Văn Kháng, anh không chiều theo bản năng thấp kém, lối
thưởng thức nghệ thuật không tốt của không ít độc giả hôm nay. Anh tỏ ra
kén người đọc và những người đọc chân chính đã đổ xô đi tìm đọc sách của
anh. Và cũng là lần đầu tiên sách của anh được tranh luận gay gắt, những ý
kiến nhiều khi rất trái ngược nhau. Chúng tôi nghĩ đó là điều đáng mừng và
là hạnh phúc của người viết.
Có thể nói không ngoa rằng Ma Văn Kháng đã để rất nhiều tinh lực và
tâm ht vào cuốn tiểu thuyết Đám cưới không có giấy giá thú, tác phẩm có lẽ
là. tâm đắc nhất của
anh, tính cho đến thời điểm này. Với gần hai chục nhân vật các loại Ma
Văn Kháng đã phác họa khá sâu sắc và tinh tế bộ mặt tinh thần của xã hội
trong mấy chục năm qua. Ngòi bút của anh đau đớn, xót xa, đôi khi phẫn
uất mà không hằn học, mà không u ám bởi anh vẫn trân trọng lý tưởng, vẫn
yêu quý, tin tưởng vào điều thiện, người thiện. Có thể chia nhân vật của
Đám cưới không có giấy giá thú ra làm mấy loại chính. Một là những tri
thức có năng lực thật sự, có tâm huyết nhưng bị cuộc đời xô đẩy, trôi dạt, bị
hành hạ đến điêu đứng, nhưng vẫn giữ được phẩm cách của mình. Hai là
những kẻ có cơ hội mang thẻ Đảng, mang danh trí thức nhưng hoặc là dốt
nát, hoặc là cá nhân vị kỷ, ác độc, thâm hiểm, đã lũng đoạn, thao túng, gây
nên biết bao nhiêu là đổ vỡ, bi kịch cho xã hội, cho những người lương
thiện. Ba là những nạn nhân yếu đuối, bị tha hóa bởi cuộc sống quá khó
nhọc, bởi lối sông thực dụng ngày càng lan tràn, ngày càng trơ trẽn.
Qua việc phân tích những nhóm nhân vật ấy, chúng ta thấy sự hợp lý
đến đau xót cùng những nghịch lý xót xa của thực tại - Hợp lý bởi nếu cái
xấu, cái ác càng ngự trị thì đạo đức xã hôi ngày càng thấp kém, cùng nhiều
người bị tha hóa. Còn nghịch lý đau đớn là ở chỗ những con người, nhưng
