không cho con điều gì đó. Ngay cả khi các nhà quân sư khuyên người mẹ
“hãy thoải mái” và “vui cùng con cái”, thì chính lời khuyên đó cũng trở
thành một huấn thị mà người mẹ phải làm theo dù trong lòng hãy còn âu lo.
Có lẽ ngày nay trẻ không đạt được thứ sức mạnh mà người lớn - không
còn theo nội tại định hướng nữa - đã đánh mất. Sức mạnh đó tuy thường là
giả tạo, như Samuel Butler đã nhìn ra; nhưng nó lại vừa đủ để triệt tiêu tính
bồng bột và làm tê liệt sự âu lo trong trẻ. “Bóng tối trong ngôi nhà như ngục
thất bắt đầu trùm lên cậu bé đang khôn lớn” - tù nhân có thể cảm thấy bị đè
nén, thậm chí là có tội, nhưng nó sẽ không còn quá âu lo vì bị giam sau
song sắt. Trái lại, điều mà đứa trẻ kiểu ngoại tại định hướng “học” được từ
cha mẹ mình chính là sự âu lo - hiệu chỉnh cảm xúc phù hợp theo ngoại tại
định hướng.
Sự ngự trị của “lý trí”. Mặc dù uy quyền đã giảm sút, các bậc phụ huynh
vẫn cố kiểm soát mọi thứ; nhưng vì đã mất sự tự tin nên cách thức quản lý
của họ cũng khác đi. Cha mẹ không thể lấy bản thân ra làm gương - cả họ
lẫn đứa con đều hiểu quá rõ - cũng không thể viện đến hình phạt khắt khe,
mà không cảm thấy thương tâm, như đánh đập và ngăn cấm con cái. Cùng
lắm đứa trẻ chỉ phải nhận vài cú phát vào mông, còn việc sử dụng vũ lực
công khai thường chỉ giới hạn ở các gia đình thuộc giai tầng thấp.
Đặc biệt là ở giai tầng trung lưu lớp trên, các bậc phụ huynh chỉ còn
cách viện đến phương pháp “con người” - gây ảnh hưởng dưới dạng tranh
luận, hay chính xác hơn, là nói lý. Đứa trẻ phản ứng lại theo cùng một cách
thức. Theo trình tự lịch sử, ta có thể tóm tắt rằng đứa con kiểu truyền thống
định hướng thường thuận theo cha mẹ; đứa con kiểu nội tại định hướng
chống đối hay nhượng bộ cha mẹ; đứa con kiểu ngoại tại định hướng thì
“chi phối” cha mẹ và đến lượt nó cũng bị chi phối lại.
Có một bộ phim, The Curse of the Cat People (Lời nguyền của người
mèo), đã cung cấp ví dụ thú vị về những mối quan hệ mang tính chất chi
phối giữa cha mẹ và con cái, dù thực ra bộ phim muốn bày tỏ mối bận tâm
của người Mỹ về một số đề tài không liên quan trực tiếp đến nội dung ở
