các bạn bè đồng lứa - sưu tầm tem có thể là ngoại lệ - và khi những trẻ có
chung đam mê này gặp gỡ, chúng cũng chỉ trao đổi hiểu biết kỹ thuật và thể
hiện lòng nhiệt tình, như hai nông dân cùng chia sẻ thông tin về các giống
gia súc ưa thích. Chẳng có gì đáng lo trong những cuộc gặp gỡ như vậy:
không nảy sinh vấn đề nào từ việc duy trì các dị biệt hóa biên tế (khác biệt,
nhưng không quá lớn) về sở thích như chúng ta sẽ thấy ở trẻ kiểu ngoại tại
định hướng. Đứa trẻ không bị dao động khi thấy các bạn có niềm đam mê
khác; đúng hơn, nó hãnh diện vì bản thân có phong cách riêng được tôn
trọng trên phạm vi rộng.
Tuy nhiên, cho phép tôi lưu ý độc giả, đừng quá nuối tiếc những điều
nêu trên, như khi nhớ đến các tác phẩm Penrod hay Huckleberry Finn
hay thậm chí là thời niên thiếu tràn đầy lý tưởng của mình. Nhóm ngang
hàng có thể tranh đua kịch liệt trong thể thao và học hành, sự ganh đua này
được các huấn luyện viên, thầy cô và những người lớn khác tích cực khích
lệ. Nhiều học sinh đạt giải thưởng ở tiểu học đã suy sụp khi không vượt qua
được cuộc đua tranh khắc nghiệt hơn ở trung học. Nhiều điều đã sụp đổ - và
còn nhiều điều nữa cũng có nguy cơ bị sụp đổ - trong những cuộc chạy đua
như vậy; và trẻ nội tại định hướng không dễ mà thay đổi các mục tiêu đã
bám rễ trong đầu nó, theo kiểu Con cáo và chùm nho,
khi những mục
tiêu ấy dường như trở nên nằm ngoài tầm với. Hơn nữa, cha mẹ và thầy cô
thiếu hiểu biết về tâm lý nhiều khi lại bắt trẻ noi theo gương mấy đứa bạn
đáng ghét chỉ biết chúi đầu vào học, áo quần bảnh bao và luôn tỏ vẻ lễ
phép.
Trên hết tất cả, số phận của nhiều trẻ nội tại định hướng là cô đơn ngay
trong gia đình và cả ở ngoài xã hội. Tại gia đình, lớp học, trên đường tới
trường đều có thể là những nơi chúng bị bắt nạt, đối xử tệ bạc và không
được ai thấu hiểu. Không người lớn nào đứng ra can thiệp cho đứa trẻ đơn
độc bị bắt nạt nhằm tỏ lòng cảm thông, hỏi han hay khuyên nhủ. Người lớn
không cho rằng việc chơi đùa của trẻ là quan trọng; họ chỉ trích những đứa
trẻ có vẻ mê mải việc chơi mà ít quan tâm chuyện học hành. Giáo viên có
xu hướng thiên về phương pháp trắc lượng xã hội sẽ không cố chia tách các
