thống tư bản chủ nghĩa” là một môi trường cạnh tranh khốc liệt với những
thủ đoạn bất lương, như thể chẳng có gì thay đổi từ thời Mark Twain, Jack
London và Frank Norris.
Nước Mỹ với họ là xứ sở của những cuộc
hành hình không xét xử, thói găngxtơ và trò lừa gạt của những cáo nhỏ cáo
lớn. Thế nhưng, ngày nay, chỉ doanh nhân nhỏ (buôn bán ô tô hay sửa chữa
lò sưởi chẳng hạn) mới có nhiều cơ hội để buôn bán kiểu “wabu-wabu”, tức
là lối vơ vét của cải cực kỳ gian manh theo hình thức kim tự tháp
dân đi xuồng Dobu.
Tuy vậy, nếu các sinh viên này quay sang khoa học xã hội để tìm hình
ảnh quyền lực ở Mỹ, họ sẽ thường xuyên thấy quan điểm của mình được
chứng minh. Bản thân các nhận xét tản mát về Hoa Kỳ trong Patterns of
Culture đã là một minh họa. Sinh viên của tôi còn đọc chương “Mô thức
văn hóa Mỹ” của Robert Lynd trong Knowledge for What?
làm gì?) Trong khi nhận thấy các hô hào cổ vũ cho tình bằng hữu và huynh
đệ mâu thuẫn nhau, Lynd nhấn mạnh kinh doanh là thứ đầy cá nhân chủ
nghĩa và tàn nhẫn chính trị; ở chỗ khác ông nhấn mạnh tham vọng độc đoán
và lối tiêu thụ phô trương điển hình của thế hệ “gia đình X” cũ ở
Middletown.
Mỉa mai thay, quan điểm của các nhà phê bình xã hội học
này và các nhà phê bình xã hội học khác nữa về kinh doanh đã được các
nhà kinh tế học tân cổ điển khẳng định và phản ánh - họ xây dựng các
khuôn mẫu cho hoạt động quản lý duy lý của công ty - vô tình hay hữu ý đã
trình bày doanh nhân là những “con người kinh tế” ủ ê.
Phần nào vì hình ảnh doanh nhân này mà nhiều sinh viên các trường đại
học tư thục đâm ra miễn cưỡng cân nhắc các ngành nghề kinh doanh, và khi
ngày càng có nhiều thanh niên kéo vào đại học, các thái độ này mỗi lúc một
lan rộng. Những người giỏi giang muốn cái gì đó “cao hơn” và ra vẻ kẻ cả
nhìn xuống mấy anh chàng ở trường Wharton hay thậm chí cả Trường Kinh
doanh Harvard. Kinh doanh bị cho là tẻ nhạt, đáng ghét cũng như đáng ngờ
về mặt đạo đức, và vấn đề đạo đức đích thực được bao hàm trong việc chọn
nghề - ấy là, làm sao phát triển các tiềm năng của ta đến mức cao nhất cho
một tồn tại trọn vẹn - bị ngu muội đi vì lựa chọn sai lầm nhưng được quan
