gì đó mới toanh sẽ xảy ra trong lịch sử cá nhân và xã hội. Bấy giờ mọi
người sẽ có thể nghĩ đến chuyện tự thích nghi không chỉ nội trong những
biên cương chật hẹp của loài thú mà còn trong phạm vi rộng các triển vọng
lựa chọn đã được minh họa bởi kinh nghiệm nhân loại cho đến nay, nhưng
không quá cái đã được minh họa đó. Có lẽ đây là ý nghĩa quan trọng nhất
trong cuộc khám phá luôn luôn mới mẻ về tính nhất thể của nhân loại như
một loài: rằng tất cả mọi kinh nghiệm con người đều trở nên liên quan với
nhau.
Người Ả Rập nào có thể thấy mình là nông dân, dù anh ta, vì những lý
do khí chất hay các yếu tố khác, sẽ không thể có một thay đổi tận gốc như
vậy, thì cũng đã có được một cái nhìn mới mẻ về mối tương quan: người Ả
Rập-nông dân. Anh ta có thể nghĩ đến chuyện cấu trúc nó theo một cách
khác, bằng điều khiển hơn là bằng vũ lực chẳng hạn. Nhưng nếu anh ta làm
vậy, anh ta sẽ thay đổi, và người nông dân cũng sẽ thay đổi: các mối tương
quan giữa họ không bao giờ có thể có cái bình dị cầm thú ngày xưa nữa.
Công nghệ nói chung càng tiến bộ thì càng nhiều khả năng đông đảo
nhân loại hình dung mình là ai khác. Đầu tiên vì công nghệ sẽ thúc đẩy sự
phân công lao động, điều này, đến lượt nó, sẽ tạo ra khả năng có nhiều loại
kinh nghiệm và tính cách xã hội hơn. Thứ hai, cải tiến công nghệ đem lại
thời gian nhàn rỗi đủ để chiêm nghiệm sự thay đổi - một kiểu dự trữ tư bản
về sự thích nghi của con người đối với tự nhiên - không phải ở phần một
thiểu số cai trị mà ở phần số đông. Thứ ba, sự kết hợp công nghệ và nhàn
rỗi giúp con người làm quen với các giải pháp khác trong lịch sử - tức là,
chúng không chỉ đem lại cho họ nhiều hàng hóa hơn, nhiều kinh nghiệm
hơn mà còn thêm đủ loại khuôn mẫu cá nhân và xã hội.
Thời kỳ Phục hưng đã cho thấy một ảnh hưởng như vậy có thể mạnh mẽ
ra sao. Thời ấy, một bức tranh tráng lệ hơn về quá khứ đã giúp nó sống
hướng tới một tương lai rộng mở hơn. Người Ý, mới phất và tự ý thức, cố
học theo người Hy Lạp; còn người phương Bắc, như người Anh thời
Elizabeth, thì cố học đòi người Ý. Kiểu tính cách nội tại định hướng với tư
