sắc tộc độc đáo của mình trong khi vẫn sống “hiện đại”; như nhiều người
xót xa nhận ra, các phương tiện hữu hiệu họ dùng có chiều hướng trở thành
mục đích của chính họ, để rồi có thể nhìn thấy trước là rốt cuộc thì các tôn
giáo và văn hóa khác biệt mà mỗi vùng đã từng tạo ra và nuôi dưỡng, nếu
không nói là nâng niu ấp ủ, rồi sẽ bị thay thế bởi những người thuộc tính
cách xã hội rất khác. Chống lại các phương tiện này, chống lại hy vọng về
quyền lực và sự sung túc (thỉnh thoảng như để trả thù những ai trước kia đã
độc chiếm những thứ này), các giá trị truyền thống khắp nơi đang đánh tập
hậu, với sự yểm trợ của các định chế rệu rã và tính cách xã hội thâm căn cố
đế đã suy kiệt của thế hệ trước. Nếu điều này là đích đến của lịch sử nhân
loại, ta có thể phát minh ra một thứ “người nhựa” mới, như nhiều tác giả
khoa học giả tưởng và tâm lý học hành vi đã làm, để chiếm chỗ của con
người kinh tế thế kỷ 19, bằng cách đó dẹp đi “vấn đề con người” trong các
môn khoa học xã hội.
Biết đâu chúng ta có thể sẽ đi đến cái đích cuối của lịch sử nhân loại.
Nhưng nếu con người qua được giai đoạn này, chúng tôi nghĩ ta sẽ thấy
người nhựa chẳng qua chỉ là một trong những giai đoạn phát triển của lịch
sử, trung gian giữa các kiểu tính cách xã hội muôn màu muôn vẻ trong một
thế giới không-thống-nhất với tính cách cá thể thậm chí còn đa dạng hơn
trong một thế giới thống nhất nhưng đỡ ngột ngạt hơn.
Nhìn lại lịch sử (Chương 12) chúng tôi thấy trong các thế kỷ “truyền
thống định hướng”, các hình thái tính cách xã hội tương đối ổn định đương
đầu nhau, và xung đột nhóm thường có vẻ ngoài là một va chạm giữa các
chủng người chuyên biệt và chủng người đã được ấn định vị trí. Tất nhiên,
điều này quá sức trừu tượng; các nhóm này đã học hỏi ở nhau, thế nhưng họ
không nghĩ tới chuyện bắt chước nhau hay trở thành nhau. Và trong lịch sử
phương Tây chúng ta, mà có lẽ còn trong cả những thời điểm khác và nơi
chốn khác, một tính cách xã hội ấn tượng và hữu hiệu nhất được tạo ra (mà
chúng tôi gọi là “nội tại định hướng”), thứ đã ban cho người Bồ Đào Nha,
Tây Ban Nha và Hà Lan, người Anh và người Pháp, người Nga và người
Mỹ, sức mạnh áp đặt mục đích và các đặc điểm thể chất của chính họ lên
