những khối dân cư lớn (gồm cả số dân cư tăng lên rất nhiều thuộc dòng
giống của chính họ) khắp các vùng đất rộng lớn trên địa cầu - đến mức một
chỉ huy người Philippines gốc Tây Ban Nha thế kỷ 16 đã viết về cho thượng
cấp ở quê nhà rằng với sáu nghìn quân họ có thể chinh phục được Trung
Hoa.
Trong Đám đông cô đơn chúng tôi không lý giải tính cách xã hội kiểu
nội tại định hướng là như thế nào, dù chúng tôi theo sự hướng dẫn của Max
Weber mà xem Đạo đức Tin Lành như một mắt xích nối kiểu duy lý Hy Lạp
với kiểu luân lý thế tục Do Thái-Cơ Đốc. Chúng tôi cũng thấy hình như cấu
trúc gia đình có tầm quan trọng quyết định, vì gia đình hạt nhân có thể nuôi
dạy con trẻ bằng những gắn bó mật thiết với các khuôn mẫu cha mẹ, tuy chỉ
riêng điều này là chưa đủ để giải thích cho tính xác định của chiều hướng
và xác tín, cho phẩm tính cốt tủy và sự cứng rắn, vốn là thứ biến nhiều cá
nhân kiểu nội tại định hướng thành những “tính cách” trong nghĩa thông
thường. Điều tra lịch sử và điều tra đối chiếu văn hóa sẽ là cần thiết trước
khi ta có thể hiểu rõ hơn kiểu nội tại định hướng diễn ra thế nào - và tại sao
giờ đây nó có thể sẽ biến mất.
Sự chớm biến mất của kiểu nội tại định hướng, cùng việc nới lỏng cảm
thức về định mệnh cá nhân, dường như phần nào là hệ quả của các định chế
đầy sức mạnh và hữu hiệu có tính cấm đoán mà người kiểu nội tại định
hướng mang trong đầu, tổ chức và làm cho phổ biến. Một trong những định
chế này là thị trường tự do, vào thời chủ nghĩa tư bản hậu kỳ, nó ảnh hưởng
không chỉ đến thị trường tiền tệ và hàng hóa mà còn đến nghệ thuật tự tiếp
thị cá nhân (như thuật ngữ của Erich Fromm trong Man for Himself, “định
hướng tiếp thị”, đã lý giải). Thuật ngữ “ngoại tại định hướng” có thể nhấn
mạnh quá nhiều vai trò của những người khác cụ thể (hay người đại diện họ
trên truyền thông đại chúng) mà chưa nhấn mạnh đủ vai trò của các định
chế, ví dụ như thị trường nhân cách; đối với những định hướng thường
ngầm ẩn của thị trường này thì “người khác” chẳng qua chỉ là những tác
nhân.
