Tôi sẽ đề cập nhiều đến tính phức tạp của các yếu tố kỹ thuật và định chế
liên quan đến sự phát triển dân số - như nhân và quả - cũng như đề cập đến
chính các dữ kiện nhân khẩu học. Đối với mục đích của tôi, việc phân chia
các xã hội theo giai đoạn phát triển kinh tế mà họ đã đạt đến sẽ gần như
thỏa đáng. Do vậy, sự phân biệt của Colin Clark giữa các khu vực kinh tế
“nguyên khai”, “cấp hai” và “cấp ba” (khái niệm đầu muốn nói đến nông
nghiệp, săn bắn và đánh cá, khai thác mỏ; khái niệm thứ hai là sản xuất;
khái niệm thứ ba là thương mại, truyền thông và dịch vụ) tương ứng sát sao
với sự phân chia xã hội trên cơ sở các đặc điểm nhân khẩu học. Ở các xã
hội đang trong giai đoạn “tiềm năng tăng cao dân số”, khu vực “nguyên
khai” chiếm phần lớn (ví dụ như Ấn Độ); ở các xã hội đang trong giai đoạn
tăng dân số “chuyển tiếp”, khu vực “cấp hai” là chủ đạo (ví dụ như Nga); ở
các xã hội trong giai đoạn “chớm giảm”, khu vực “cấp ba” lại nổi trội (ví dụ
như Hoa Kỳ). Và đương nhiên, không có dân tộc nào lại thuần một kiểu, dù
là về các đặc điểm dân cư hay nền kinh tế - các nhóm khác nhau và các
vùng khác nhau phản ánh các giai đoạn phát triển khác nhau, còn tính cách
xã hội thì phản ánh các khác biệt này.
TIỀM NĂNG TĂNG CAO DÂN SỐ: KIỂU TRUYỀN THỐNG
ĐỊNH HƯỚNG
Giai đoạn tiềm năng tăng cao dân số tiêu biểu cho hơn phân nửa dân số
thế giới: Ấn Độ, Ai Cập và Trung Hoa (đã tăng vọt trong các thế hệ gần
đây), hầu hết các dân tộc chưa có chữ viết ở Trung Phi, các vùng ở Trung và
Nam Mỹ, thực ra là hầu hết các vùng trên thế giới tương đối chưa bị công
nghiệp hóa chạm đến. Ở đây tỷ lệ chết cao đến mức nếu tỷ lệ sinh không
cao bằng thì dân cư sẽ tuyệt diệt.
Những vùng có dân cư nằm trong giai đoạn này sẽ hoặc là thưa thớt, như
các vùng có nhiều bộ lạc nguyên thủy sinh sống và các vùng ở Trung và
Nam Mỹ; hoặc có thể đông đúc, như Ấn Độ, Trung Hoa và Ai Cập. Theo
cách nào thì xã hội cũng sẽ đạt được một cuộc thương lượng Malthus
với nguồn cung lương thực có hạn bằng cách giết sạch, theo cách này hay
cách khác, một số nhân khẩu thừa khi số người sinh ra vượt số người chết
