Ngoài phương Tây ra, chúng ta biết rất ít về sự tích tụ những đổi thay
nhỏ có thể dẫn đến kết cục là một cuộc đoạn tuyệt với kiểu xã hội truyền
thống định hướng, khiến nó nhận ra khả năng tiềm tàng tăng dân số cao của
mình. Song, về phần phương Tây, người ta đã biết nhiều về sự mục ruỗng
dần dần của chế độ phong kiến và sự hưng thịnh theo sau đó của một xã hội
mà kiểu nội tại định hướng là phương thức chiếm ưu thế hầu bảo đảm tính
tuân thủ.
Các nhà sử học có đầu óc hay phê phán, khi đẩy thời Phục hưng càng lúc
càng lùi về thời Trung đại, đôi khi có vẻ phủ nhận việc đã diễn ra bất cứ
thay đổi có tính quyết định nào. Thế nhưng, nhìn chung thì dường như
chuyển biến lớn nhất về xã hội và tính cách học trong những thế kỷ gần đây
đã xảy ra khi con người dứt khỏi các mối dây sơ khai đã trói buộc họ vào
kiểu xã hội bị truyền thống định hướng của phương Tây Trung đại. Hết thảy
những biến chuyển về sau, kể cả cuộc chuyển dịch từ kiểu nội tại định
hướng sang ngoại tại định hướng, so ra đều có vẻ không quan trọng, dù tất
nhiên cuộc chuyển dịch thứ hai này vẫn đang diễn ra và chúng ta không thể
nói nó sẽ ra sao khi hoàn tất, nếu điều đó xảy ra.
Một sự thay đổi về tỷ lệ sinh trên tỷ lệ chết tương đối ổn định, vốn đặc
trưng cho giai đoạn tiềm năng tăng cao dân số, vừa là nguyên nhân vừa là
hệ quả của những biến đổi xã hội sâu xa khác. Trong hầu hết các trường
hợp chúng ta biết thì sự sụt giảm ở tỷ lệ chết sẽ diễn ra trước sự sụt giảm về
khả năng sinh sản; do vậy sẽ có một giai đoạn nào đó dân cư bành trướng
rất nhanh. Tỷ lệ chết giảm xảy ra do nhiều nhân tố tác động lẫn nhau, trong
số đó có vấn đề vệ sinh, giao thông liên lạc được cải thiện (điều này cho
phép chính phủ quản lý được một vùng rộng hơn và cũng cho phép chuyên
chở thực phẩm từ các vùng dư thừa đến các vùng thiếu hụt dễ dàng hơn), sự
giảm thiểu, dù bị bắt buộc hay bằng cách khác, của tục giết trẻ sơ sinh, tục
ăn thịt người và các kiểu bạo lực bộ lạc khác. Nhờ các phương pháp canh
nông được cải thiện mà đất đai có thể nuôi được nhiều người hơn, và những
người này đến lượt mình lại sinh ra thêm nhiều người nữa.
