giải thích bằng sự di trú của con người và sự lan tỏa văn hóa chứ không chỉ
là thiên hướng bẩm sinh. Jung tìm cách bác bỏ giải thích này bằng cách chỉ
ra sự xuất hiện tự nhiên của những chủ đề tương tự trong giấc mơ, ảo giác
và hoang tưởng của những bệnh nhân giản dị, những người chưa từng bắt
gặp chúng trong đời sống lúc thức. “Những thành tố thần thoại điển hình
được quan sát thấy ở những người hoàn toàn không có kiến thức gì về
những chuyện như thế,” ông tuyên bố và kết luận “chỉ có thể là chúng ta
đang đối mặt với sự sống dậy của những thứ ‘bản địa’, độc lập với mọi
truyền thống, từ đó suy ra những yếu tố cấu trúc “định dạng thần thoại” phải
hiện diện trong vô thức của tâm thần” (Toàn tập IX.i, đoạn 259). Một ví dụ
thường được Jung trích dẫn là một bệnh nhân tâm thần phân liệt. Người này
kể với Jung rằng nếu khép hờ mắt nhìn vào mặt trời, ông ta sẽ thấy mặt trời
có hình tượng dương vật, và bộ phận này là nguồn gốc sinh ra gió. Nhiều
năm sau, Jung bắt gặp một cuốn sách Hy Lạp mô tả một hình ảnh gần như y
hệt: “Cũng tương tự, có thứ gọi là cái ống, nguồn gốc cung cấp gió. Anh sẽ
thấy từ vầng mặt trời buông xuống một thứ trông như cái ống…” (Toàn tập
VIII, đoạn 318). Bệnh nhân là người học vấn kém, chắc chắn chưa từng đọc
cuốn sách trên kể cả nếu anh ta có thể hiểu, bởi cuốn sách được xuất bản sau
khi anh ta nhập viện, mà ở bệnh viện không có loại sách nào như vậy.
Dù trường hợp trên có vẻ là ví dụ ưa thích của Jung nhằm minh họa
cho lý thuyết của mình, nó lại chưa thể được xem là kết quả của cổ mẫu vận
hành trong những cá nhân khác nhau, sống tại những địa điểm khác nhau, ở
thời điểm khác nhau trong lịch sử. Cũng có thể những ví dụ thuyết phục hơn
nhiều đã được đưa ra, chẳng hạn như ví dụ chúng ta từng sử dụng trước đây
về hành vi của các thế hệ mẹ-con khi họ đưa chương trình mẹ-con do cổ
mẫu ấn định vào cuộc sống. Để giải thích ví dụ của Jung, cần mặc nhiên
công nhận ba đối tượng cổ mẫu (mặt trời, hình tượng dương vật, gió), một
nguyên lý cổ mẫu (tính chất sinh sản của giống đực) và một liên hệ cổ mẫu
giữa chúng (hình tượng dương vật của mặt trời tạo ra gió). Một liên hệ như
vậy có thể có xác suất thông kê thấp, nhưng không có nghĩa là không thể,
