115
TẬP 6: DANH NHÂN CÁCH MẠNG VIỆT NAM
niềm riêng: ước mong cô Tường có gia đình hạnh phúc. Mãi đến năm
1987, Tô Điển - anh ruột của Tô Hiệu - có tìm được ảnh của em mình
trong hồ sơ của mật thám Pháp ở Bộ Nội Vụ, chụp lại và gửi tặng cô
Tường một tấm. Nhìn thấy ảnh người xưa, cô Tường - lúc ấy xấp xỉ ở
tuổi 70 - không cầm được nước mắt đã viết bài thơ sau ảnh với những
câu thật xúc động:
Nhìn nhau xa cách đã bao đông,
Thấy ảnh càng thêm chạnh nỗi lòng.
Đó là chuyện sau này. Còn sau khi được trả tự do năm 1934, Tô Hiệu
tìm mọi cách vượt qua sự bao vây, phong tỏa của kẻ thù để bắt liên lạc
với Đảng. Năm 1936, anh cùng với Nguyễn Văn Cừ, Hoàng Quốc Việt,
Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) và nhiều đồng chí khác xây dựng lại
hệ thống tổ chức Đảng và chỉ đạo phong trào quần chúng Bắc Kỳ. Lúc
này, anh được bầu làm Ủy viên Thường vụ Xứ ủy, phụ trách các tỉnh
miền biển lấy Hải Phòng làm trung tâm. Dưới sự lãnh đạo của anh,
nhiều cuộc bãi công, biểu tình đã nổ ra ở thành phố cảng. Với cương
vị Bí thư Thành ủy Hải Phòng, năm 1939, trong lúc chủ trì cuộc họp
tại nhà Bùi Đình Đồng- Bí thư chi bộ nhà máy xi-măng -anh bị giặc
Pháp phát hiện, bắt giam ở nhà lao Hải Phòng. Trong tù, có những lúc
anh ho ra từng bát máu và khi đi chiếu điện thì phổi đã thấy bị ruỗng!
Nhà văn Nguyên Hồng - tác giả Bỉ vỏ - có kể lại những tháng ngày đen
tối này: “Trời mỗi ngày một rét. Trại giam khi chật chội thì rất độc ác,
nhưng khi quá rộng thì cũng rất độc ác. Chúng tôi hơn hai mươi người
ở một cái trại xây để giam hơn trăm người. Tường sơn hắc ín, sàn gỗ
lim trần trụi, cùm sắt, cửa sắt, lưới sắt. Cái lạnh, cái buốt càng ghê thịt,
ghê xương. Khuya tiếng người ho, người rên cứ âm âm lanh lảnh. Ngồi
sát mặt tường hắc ín, gần ngay cánh cửa sắt của trại giam, chỗ độc nhất
có ngọn đèn mờ chiếu sáng cho cả trại giam và dãy xà-lim ngoài kia,
Tô Hiệu một mình còm cõi viết…
Mắt anh Tô Hiệu như dán xuống giấy bút… Mẩu chì cũng gần hết.
Tất cả chỉ còn bằng ngón tay. Mỗi lần vót phải nhờ lưỡi dao đặc biệt
đánh bằng mẩu dây thép phơi quần áo, đem đập mỏng và mài sắc đến
