51
TẬP 6: DANH NHÂN CÁCH MẠNG VIỆT NAM
nay, dù nó đã thất truyền, nhưng vẫn thu hút sự quan tâm của nhiều
người muốn tìm hiểu. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường khi nghiên cứu
về Kinh dịch cho biết: “Ngoài những ý tưởng thấp thoáng qua một số
bài thơ lưu truyền tản mạn, Trần Cao Vân có để lại một bài thơ nguyên
vẹn, hàm súc một cách kỳ lạ, về mối tương quan giữa Con Người và
Trời - Đất trong dòng sinh hóa của vũ trụ, Nguyên văn bài thơ như sau:
VỊNH TAM TÀI
Trời Đất sinh Ta có ý không?
Chưa sinh Trời Đất có Ta trong.
Ta cùng Trời Đất ba ngôi sánh,
Trời Đất in ta một chữ đồng.
Đất nứt Ta ra Trời chuyển động,
Ta thay Trời mở Đất mênh mông.
Trời che Đất chở Ta thong thả,
Trời - Đất - Ta đây đủ hóa công.
“Chính sức dồn nén và bùng nổ của ý tưởng quanh ba phạm trù căn
bản Trời - Đất - Người trong bài thơ này đã khiến tôi nghĩ rằng, Vịnh
Tam tài nếu chưa phải là bản tuyên ngôn toát yếu thì cũng là chương
mở đầu trong Trung thiên dịch.
“Dịch có nghĩa là biến động. Sáu mươi bốn quẻ dịch chỉ ra sáu mươi
bốn thời biến động trong việc đời, Nguyễn Hiến Lê giới thiệu Kinh dịch
(chủ yếu là diễn giảng Phan Bội Châu) đã nói hai điều cốt yếu về bộ kinh
này. Một là, cả bộ Dịch chỉ tóm lại trong một chữ Thời. Thứ hai, mỗi quẻ
của Kinh dịch đều khuyên bảo về đức này hoặc đức khác, nhưng tổng
hợp lại chỉ gồm hai chữ Trung Chính. Vậy Kinh dịch dạy cho người ta
phải giữ được “Trung Chính”: biết nắm vững cái bất biến để đáp ứng
với vạn biến trong cõi đời.
“Trong bài Vịnh Tam tài, Trần Cao Vân không nhấn mạnh về chữ
“Thời”, mà dồn tất cả sự chú trọng vào nhân tố “Con Người”: Con người
như một chủ thể tham dự vào sự tiến hóa bằng hành động, và hành
động theo kiểu “tự cường bất tức”, bởi vì Thiên - Địa - Nhân hợp thành
một chủ thể hành động gọi là “Hóa công”. Tổng hợp cả Tiên Thiên và
Hậu Thiên để tạo lập cơ sở triết học hành động thúc đẩy Con Người dấn
