52
BỘ SÁCH KỂ CHUYỆN DANH NHÂN VIỆT NAM
thân vào giữa vùng xoáy của biến dịch (ở đây chính là lịch sử); đấy có
lẽ là ý tưởng mới mẻ của Trung thiên dịch mà Trần Cao Vân tìm kiếm
một cách cấp thiết, nhằm giải quyết những bức xúc của trách nhiệm kẻ
sĩ trước đất nước và dân tộc...
“... Xét vị trí Con Người đứng giữa Trời và Đất, tôi nghĩ rằng Trung
thiên dịch chính là Nhân dịch. Dù chưa hoàn tất bản thảo, qua bài thơ
Vịnh Tam tài, chúng ta vẫn nhận rõ ở Trần Cao Vân diện mạo của một
nhà tư tưởng lớn, với một Kinh dịch Việt Nam mang tư tưởng nhân bản
chưa từng có. Đó cũng chính là niềm ngưỡng vọng đầy đau đớn của
chính cụ Huỳnh Thúc Kháng khi khóc vĩnh biệt tác giả Thiên trung dịch:
Văn trước, Hy sau vẫn kinh này
Riêng giữa “Trung thiên” đứng một tay
Học thuyết đem nhuộm bầu tâm huyết
Trời Nam dịch mới tiếc không thầy”
(1)
Thế nhưng, những việc làm của Trần Cao Vân và các đồng chí của ông
không thể che mắt được kẻ thù mãi. Thực dân Pháp đánh hơi được và
khủng bố. Tháng 7/1891, chùa Cổ Lâm bị địch ra lệnh khám xét, thanh
lọc các sư ở trong chùa. Trước tình thế nguy hiểm này, để đánh lạc hướng
kẻ thù, Trần Cao Vân phải từ biệt chùa Cổ Lâm trở về làng Đại Giang.
Lúc bịn rịn chia tay, vì quá yêu mến nhân cách và học thức của Trần Cao
Vân nên ông Thừa Tô quyết định gả em gái mình cho bạn. Đó là cô Võ
Thị Quyên - mà mọi người quen gọi là cô Ba Bàn, sinh năm 1868, vốn là
con một gia đình hào phú nên cha mẹ rất cưng chiều. Dù ngoài 23 tuổi,
nhưng “tường đông ong bướm đi về mặc ai”, gia đình còn đợi nơi môn
đăng hộ đối. Do đó, khi ông Thừa Tô đặt vấn đề sẽ gả cho Trần Cao Vân -
một thư sinh không đỗ đạt gì - thì bà mẹ cương quyết cự tuyệt. Ông Thừa
Tô phải hết lời năn nỉ, thuyết phục mẹ, cuối cùng mới được chấp thuận.
Kết thúc năm tháng ở chùa Cổ Lâm, ông có lưu lại bài thơ:
Chí quyết tan bồng vỡ bốn phương,
Chõng nằm chi để ghé râu vương.
Ba thù quyết trả đền ơn trọng,
Một giận mong ra gỡ tiếng ương.
(1)
Tuyển tập Hoàng Phủ Ngọc Tường - NXB Trẻ 2002 - tập 3, tr. 130.
