DANH NHÂN ĐẤT VIỆT - Trang 97

hiện việc in bộ sách, phần "con cái trong nhà cũng hết sức van nài", ông
tạm làm vui từ giã gia đình, học trò rời Hương Sơn lên đường.
Ra kinh vào phủ chúa xem mạch và kê đơn cho thế tử Trịnh Cán, ông được
Trịnh Sâm khen "hiểu sâu y lý" ban thưởng cho ông 20 xuất lính hầu, và
bổng lộc ngang với chức quan kiểm soát bộ Hộ để giữ ông lại. Nhưng Lãn
ông thấy nếu nhận thưởng chịu ơn thì khó lòng rời kinh đô trở lại Hương
Sơn được, nên ông giả ốm không vào chầu, sau lại viện cớ tuổi già mắt hoa,
tai điếc thường ốm yếu để được trọ ở ngoài.
Bọn ngự y ghen tỵ với Lãn ông không chịu chữa theo đơn của ông, nên thế
tử không khỏi, ông biết thế nhưng không hề thắc mắc với bọn thầy thuốc
thiếu lương tâm này, mặt nữa ông không thật nhiệt tình chữa, kết quả để
sớm thoát khỏi vòng cương tỏa của quyền thần, danh lợi.
Thời gian ở kinh đô, Lãn ông muốn về thăm cố hương Hải Dương của
mình, nhưng mãi đến tháng 9 năm 1782, sau chúa Trịnh mới cho phép ông
về. Sau hơn 20 năm xa cách, được trở về mảnh đất "chôn nhau cắt rốn".
Đang sống giữa quê hương, ông lại có lệnh triệu về kinh vì Trịnh Sâm ốm
nặng. Nhận được lệnh triệu, ông đành phải rời quê hương.
Về kinh ông chữa cho Trịnh Sâm khỏi và cũng miễn cưỡng chữa tiếp cho
Trịnh Cán. Trịnh Sâm lại trọng thưởng cho ông. Ông bắt buộc phải nhận
nhưng bụng nghĩ: "Mình tuy không phải đã bỏ quên việc ẩn cư, nhưng nay
hãy tạm nhận phần thưởng rồi sau vứt đi cũng được" (Thượng kinh ký sự).
Trịnh Sâm chết vì bệnh lâu ngày sức yếu, Trịnh Cán lên thay, nhưng Trịnh
Cán cũng ốm dai dẳng nên "khí lực khô kiệt", khó lòng khỏe được, lại nóng
lòng trở về Hương Sơn, Lãn ông đang tìm kế thoái lui, thì may có người
tiến cử một lương y mới, ông liền lấy cớ người nhà ốm nặng rời kinh.
Hải Thượng Lãn ông trở về Hương Sơn bằng đường thủy, nhưng sợ triều
đình bắt trở lại ông phao tin đi đường bộ. Thoát khỏi kinh đô ông sung
sướng như "chim sổ lồng, cá thoát lưới", lòng chỉ muốn "bay nhanh" về quê
nhà:
Lên đường từ giã long lâu
Gươm đàn nửa gánh ra ngay đô thành,
Ngựa quen đường cũ về nhanh,